Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali meva-sabzavotchilik, uzumchilik

 
 
Nazorat savollar. 
 
1. Kartoshka uchun eng yaxshi o’tmishdosh ekinlar qaysilar? 
2. Azotli o’g’itni kartoshka o’sish va rivojlanishining qaysi bosqichlarida bergan 
ma’qul? 
3. Fosforli o’g’itlarniqo’llash usuli. 
 
18-mavzu: Tomatdosh sabzavotlar biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi 
 
Reja: 
1. Tomatdosh sabzavotlarning ahamiyati, tarqalish tarixi. 
2. Tomatdoshlarning biologik asoslari va tumanlashtirilgan navlari. 
3. Tamotdosh sabzavotlarni yetishtirish texnologiyasi. 
 
 
Tomatdoshlar
 
ekinlarining botanik tasnifi va morfologiyasi
 
 Halq xo‘jaligidagi ahamiyati va tarqalishi.
Tomatdosh sabzavot ekinlari 
guruhiga pomidor, baqlajon va qalampir kiradi. Ulardan eng keng tarqalgani 
Таянч иборалар
: Помидор, қалампир, бақлажонжон, физалис, 
штамбли, штамбсиз, детерминант ва индетерминант, кўп камерали, 
резавор.
 
 
 

---

159 
pomidor. Uning mevasi yangi uzilgan holida achchiq-chuchuk ko‘rinishida, 
tuzlangan, marinadlangan, turli qo‘shimcha holida iste’mol qilinadi. Pomidor 
hosilining yarmi sharbat, pyure, pasta, sous sifatida qayta ishlanadi. Pomidorning 
mevasi to‘yimli mazali va shifobaxsh xususiyatlarga ega. Uning tarkibida o‘rtacha 6-
5% quruq modda, shu jumladan 3% shakar, 1% oqsil, 0,5 organik kislota, 0,S% 
biriktiruvchi to‘qima, 0,1% pektin oshyolari, 0,2% quruq yog‘, 0,6% mineral tuzlar, 
mavjud. Ularning tarkibida kaliy, natriy, kaltsiy, magniy, fosfor, temir, oltingugurt, 
kremniy, xlor bor. Ular C vitaminga boy (15-30 
mg/%,
ba’zan 55 
mg/%).
Bundan 
tashqari PP, K, karotin, B guruh vitaminlarga ham ega. 
Chuchuk qalampirning mevasi yangi uzilgan holida salat tayyorlashda, 
oshpazlikda, konservalashda ishlatiladi. Achchiq qalampirning mevasi ovqat va 
konserva tayyorlashda zirashr sifatida ishlatiladi. Tarkibiga qalampir qo‘shilgan 
dorilardan revmatizm, radikulit, bezgak va boshqa kasalliklarni davolashda 
foydalaniladi. Chuchuk qalampir tarkibida 10
% 
quruq, shu jumladan 4,93
% 
shakar,1,30
% 
biriktiruvchi to‘qima, 1,51
% 
oqsil, 0,5
% 
kul mavjud. Kul tarkibida kaliy 
(50
%
), natriy, kaltsiy, magniy, aluminiy, temir, fosfor, oltingugmg, xlor, kremniy bor. 
Achchiq qalampirning asosiy qimmati uning tarkibidagi kapsaitsin (8-25
%
), 
chuchugida esa katta miqdordagi C vitamin (yashilida 110-272 
mm%
, pishganida 332-
482 
mg%
) mavjudligidadir. Achchiq qalampir mevasi 33-45, 
mg% 
S dormondoriga 
ega. Chuchuk qalampir mevasida shuningdek karotin (0,3-0,5 
mg%), 
rutin (300-450 
mg%),
V guruhiga kiruvchi vitamin alohida hid taratuvchi uchuvchan efir yog‘dari 
ham bor. 
Baqlajon mevasi konserva sanoati va oshpazlikda qo‘llanadi. Ovqat uchun 
urug‘i hali to‘la shakllanib ulgurmagan hamda qotmagan 25-40 kunlik mevasi 
ishlatiladi. Bunday baqlajon 8-9% quruq moddaga ega, shu jumladan 0,7-1,7% 
biriktiruvchi to‘qima, 0,5-0,7% pektin, 0,3-1,5% oqsil, 0,1-0,4% yog‘, 0,4-0,7 kul, 
200 
mg%
dag‘al moddaga ega. Uning tarkibida fosfor, kaltsiy, magniy, marganets, 
temir, allyuminiy, oltingugurt, kremniy, xlor, S (1-10 
mg%),
PP hamda B g‘uruhiga 
kiruvchi vitaminlar, karotin bor. Baqlajonning turi uning tarkibidagi delfiddin, 
achchiq tami solanin glikoakoloid mavjudligi bilan izohlanadi. 
Pomidor er yuzining hamma joyi da yetishtiriladi. Pomidor Evrovaga XVI 
asrning. O‘zbekistonda ituzumdosh ekinlar XIX asrning oxirlaridan boshlab 
etishitirilaboshlandi. Hozirgi paytda pomidor respublikaimizda sabzavot ekinlar 
maydonining 40% ini egallaydi, uning solishtirma hissasi esa yalpi sabzavot 
hosilining 45-50% ini tashkil qiladi pomidorning o‘rtacha hosildorligi gektariga 2527 
tonnani tashkil qiladi.