9
Balalardi qorshab turg`an tabiyat ha`m adamlardin` turmisi benen tanistira otirip,
mug`allim ta`biyg`iy qu`bilislar sebeplerin aniq misallarda tu`sindirip beriwi ha`m
oqiwshilardin` usi qubilislardin` arasindag`i en` a`piwayi baylanislardi tu`siniwine erisiwi
kerek. Na`tijede
oqiwshilar, ta`biyattin` bir pu`tin ekenligin tu`siniwge mu`mkinshilik
beretu`g`in bilimlerdi toplaydi. Ta`biyattag`i predmetler ha`m qubilislar bir-biri menen
ajiralmas baylanista, bir biri mnen g`arezli boladi.
Biraq kishi jastag`i mektep oqiwshilari ushinbirden ko`zge taslanatug`in en` a`yqin
baylanislar g`ana qolayli keledi ma`selen, ta`biyattag`i ma`wsimlik ozgerislerdi baqlawi arqali
q-w klaslardin` oqiwshilari olar gu`zde qista suwiqtin`tusiwine, al ba`ha`rde jiliy baslawina
baylanisli bolatug`inin bayqaydi. Al, e-r klaslarda baqlawlardin` na`tiyjesin ta`biyattin`
ayrim elementleri arasinda en` a`piwayi g`arezlilikler ornatiladi. Balalar ne sebeb hawanin`
ozgeretug`inin ne sebep kun menen tunnin` jil ma`wsimlerinin` almasiwi juz beredi. ha`m
t.b.lardi bilip aladi. Adamnin` xojaliq xizmeti penen tanistiriw oqiwshilardin` aldina bizin`
watanimiz ta`biyati ha`m adamlardin` xar qiyli ta`biyat zonalarindag`i miynet xizmetin`
a`jayip korinisin aship beredi.
Du`n`yag`a materialistik koz-qaras tiykarlari ta`biyattaniw sabaqlarinda izbe-iz turde,
mug`allim ta`repinen planli otkeriletug`in, uzaq dawam
etiwshi jumis protsessinde
qa`liplestiredi. Ta`biyattaniwdi u`yreniwdin` en` da`slepki waqtinnan baslap oqiwshishilarda
o`simlikler ha`m haywanatlar du`n`yasi haqqinda materialistik tu`siniklerdi qa`liplestiriw
bahlaw, ta`jriybeler ekskursiyalar otkeriw protsessinde aling`an tu`siniklerge dialektikaliq
materializm ko`z-karasinan aniqlama beriwi za`ru`r.
Ta`biyat taniwdi u`yreniw protsessinde ta`biyat u`zliksiz xa`rekette boliwi ha`m
o`zgeriw, jan`alaniw ha`m rawajlaniw a`wxalinde qaraladi. Bul
dialektikalie-materialistik
ko`z-qarastin` tiykarg`i rejelerin balalarg`a qolayli formada tu`sindiriwge mu`mkinshilik
beredi.
Ta`biyat qubilislarinin o`z-ara baylanisin aship ere otirip quyashtin` nurli energiyasi
suwdi qizdiradi, ol puwlanadi, keyinen jawin-shashinlar turinde to`men tusedi. Mug`allim
oqiwshilarda ta`biyatqa bolg`an dialektikaliq ko`z-qaraslar izbe-iz rawajlandiradi ha`m
ta`rbiyalaydi. Oqiwshilardin` konkret bir qubilisti tikkeley baqlawinda birinshi oy ju`rgiziwge
tuwra
keletug`in
g`a`rezlilikleri
ta`biyattin`
barliq
qubilislarin
baylanistiratug`in
nizamliliqlarinin` a`yqin korinistegi xarakterine iye boladi.
Mug`allimnin` jeke baqlawlari ta`repinen ta`stiyiqlang`an gu`rrin` etip beriwlerinin`
ta`siri astinda oqiwshilarda ta`biyattan tisqari ku`sh joq ekenine, barliq ta`rbiya qubilislari da
ta`biyg`iy nizamliliqlar menen tu`sindiriletug`inina, olardi biliu adamg`a ta`biyattin` zor
ku`shlerin ozine bag`indiriwg`a, onin` bayliqlarin aqilg`a muu`apiq paydalaniwg`a
mu`mkinshilik beretug`inina izbe-iz isenim payda etedi.
Ta`biyatta`niw boyinsha shinig`iwlardi o`tiw
protsesinde, mug`allim oqiwshilarg`a
diniy u`rip a`detlerdin` biymaniligin ha`m ziyanin ko`rsetip beredi ha`m olardin` ilimnin`
dinge orin bermeytug`inin tusiniuge bag`darlaydi. Balalar mektepte ha`r qiyli sem`yalardan
sonin` ishinde elede bolsa ha`r qiyli u`rip a`detler menen irimlardi saqlap kiyatirg`an
sem`yalardan keletug`inin esapqa aliw za`ru`r. Bunday balalar menen ateistik jumisti ayriqsha
puxtaliq penen o`tkeriw kerek, sebebi olar o`z ata-analarinin` abiroyina so`zsiz isenedi ha`m
tek ayriqsha o`zin tuta biliwshilik, a`dep ikramliliq sezimi, mug`allimnin` o`zinin` isendirip
otirg`an na`rsesinin` du`rislig`ina toliq iseniwi g`ana tiyisli tabisqa eristiriwi mu`mkin.
Kishi mektep jasindag`i balalar «Ne sebeb jawin jawadi», «Taw qalay payda bolg`an»,
«Ne sebeb keshte quyash batadi», «Ne sebeb sho`pler jasil, al gu`ller ha`r qiyli ren`de
boladiYo» degen ha`m basqada
koplegen sorawlardi ere otirip, olar o`zi ushin bir a`lemdi
ashqanday boladi ha`m onin` balalardin` aldinda a`jayip sa`wleleniwi , balalarda ju`zege
keletu`g`in a`trapqa qizig`iwshilig`inin` so`nbewi tek mug`allimge g`ana baylanisli boladi.
Balanin` a`tirapimizdag`i ta`biyatqa qizig`iwshilig`in quwatlaw ushin , mug`allim barliq
sorawlarg`a konkret ha`m aniq tu`rde juwap beriwi tiyis.
10
Oqiwshilardi ilimiy-ateistik ta`rbiyalaudi izbe iz tu`rde mektep oqiwshilarinin` jas
ha`m jeke ozgesheligin esapg`a alip iske asiriw za`ru`r.
Ateistik koz-qaraslardi
qa`liplestiriwdin` da`stlepki etapi ta`biyattaniwdi oqitiw bolip esaplanadi. Ta`biyattin` ayrim
qubilislarinin` arasindag`i baylanislardi ornatiwdag`i, olar
ere nalip barilatug`in jumisti
joqarida aytilg`anday etip alip bariw za`ru`r.
Sonda olar minaday, misali «ne sebep qu`slar
qaytadi», «ne sebep haywanlar uykig`a ketedi» degen ha`m t.b. sorawlarg`a ozlerinshe juwap
ere aladi.
Bunda balalar korkem adebiyattan alg`an, kolemi onshe kop emes uzindiler
mug`allimge jardem ere aladi, bundag`i ateistik material qolayli korkem formasinda berilip
oqiwshilardi duris ateistik juwmaq shig`ariwg`a iytermeleydi.
Diniy urp-a`detlerdin` saqlaniwinin` ziyanin diniy koz-qarasdin`
ilimge qarsi tasirini
aship beriwde har bir balanin` jeke ozgesheligin minez-qulqin, sezimin, qarim-qatnasin
esapqa aliw za`ru`r.
Mektepde alip barilatug`in ateistik jumistin` en` na`tiyjeli formasi ta`biyattaniw
krujoklari bolip tabiladi. Olar kishi jasdag`i mektep oqiwshilarinin`
ateistik koz-qarasin
ka`liplestiriw ushin oqiw ha`m ta`biyattaniw sabaqlarinda aling`an bilimlerd ten`lestiriw
ushin ilimiy ateistik propogandani izbe-iz ha`m ayqiniraq kirgiziw ushin mu`mkinshilikke
iye.
Do'stlaringiz bilan baham: 
