23
Lektsiya-7
Tema. Baslawish klasslardin` oqiwshilarinda ta`biyattaniwliq ko`z aldig`a
keltiriwler menen tu`siniklerdi qa`liplestiriwlerdin` ha`m rawajlandiriwlardin`
metodikaliq tiykari
Joba:
q.
Ta`biyat taniwliq ko`z-aldig`a keltiriwlerdi ha`m tu`siniklerdi qaliplestiriw tiykarlari.
w.
Uliwma ta`biyat taniwliq tusiniklerdi qa`liplestiriw ha`m olardin`kishi jastag`i mektep
oqiwshilari ta`repinen ozlestiriw ozgeshelikleri.
e.
Ta`biyattaniwliq tu`siniklerdi na`tiyjeli ozlestiriwdi ta`miynleytug`in metodikaliq
jag`daylar.
5.Logikaliq oylawdin` ha`m soylewdin` rawajlaniwi.
Tayanish tu`sinik:
Ko`z aldig`a keltiriwler, ta`biyattaniwliq tu`sinikler, metodika, logika ha`m so`ylew.
Kundelikli turmista ekskursiyalarda ,baqlawlar uaqtindi predmetlerdi
qabilawi arqali
oqiwshilar olardag`i uqsaslik xam o`zgeshelik belgilerin taba biledi .Olarda en` a`piuayi
tusinikler qaliplese baslaydi.Oylau protsesinde balalarda konkiret pikirleu payda boladi.
Pikirleuler tikkeley qablaular xam ko`z aldiga keltiriuler tiykarinda ka`liplestiriledi. Misali
«Terek tamirlarinan terek osirsin, japiraqlarinan, gullerinen
xam miyuelerinen turadi
»pikirleui tereklerdi baqlaug`a olardin` ozgesheliklerin aniqlauga xam analizlewge
o`simliktin atap otilgen boleklerin salistiriuga sa`ykes juwmak shigariwga alip keledi.
Ta`biyat taniw pa`ninde balalar Tashkent qalasi Sirda`r`yasi , tyan`-Shan` tawi siyaqli birden
bir tusinikler menen tawlardi, da`r`yalar, qalalar siyaqli uliwma tusinikler menen, shirsha,
qayin`, emen, topol`,
shipovnik, jasmin. Ko`k qoyan, aq qoyan siyaqli ko`rinislik tusinikler
menen, terek, puta, qoyan siyaqli tekli tusinikler h.t.b lar menen ushirasadi. Ta`biyat taniwliq
tusinikler- bul uliwma tiykarg`i belgiler menen birigetug`in putkil obe`ktler, qubilislar,
predmetler gruppasi haqqindag`i bilimlerdi uliwmalastiriw bolip tabiladi. Ma`selen,
«o`simlik» tusinigine barliq o`simlikler ushin uliwma tiykarg`i belgileri menen bir gruppasi
birigetug`in ha`r qiyli predmetler kiredi. Olardin` barlig`i o`sedi,
rawajlanadi, dem aladi,
ko`beyedi, yag`niy tiri organizmler bolip tabiladi. Tusiniklerdi ko`z aldig`a keltiriwlerden
ajirata biliw kerek. Ko`z aldig`a keltiriw-bul seziw organlar xizmetinin`, oy yamasa qiyal
produkti bolip tabiladi. Tusinik -oylaw produkti bolip tabiladi. Ko`z- aldig`a
keltiriwler-
tusiniklerdin` sezim tiykari bolip tabiladi. Tusinik ko`plegen birden-bir qubilislardin`
tiykarg`i belgilerinin` uliwmalastiriliwi retinde payda etiledi. Ekskursiyalar , praktikaliq
jumislar waqtinda ta`biyat haqqindag`i tusiniklerge iye boladi. Uliwma tusiniklerdi
qa`liplestiriwde mug`allim minalardi islewi za`rur.
-
obe`ktti belgili maqsette qabillawdi sho`lkemlestiriu.
-
Ta`biyat predmeti ha`m qubilisi haqqindag`i ha`r bir jan`a tusinikti analizlew
ja`ne ondag`i burin o`zlestirilgen barliq predmetlerge ta`kirarlawshi tiykarg`i
belgilerdi
ajiratiu.
-
Barliq tiykarg`i emes ekinshi da`rejeli tusiniklerden abstraktsiyalaniw, bunin`
ushin o`zgeriwshi tiykarg`i emes belgilerge iye, biraq tiykarg`i belgilerin saqlaytug`in (misali,
lala ha`m fialka, g`az piyaz ha`m lala) predmetlerdi paydalaniu. Ta`biyattaniwliq tusiniklerdi
qa`liplestiriwde ha`r oylaw operatsiyalarin analizlewge sintezlewge, salistiriwg`a,
abstraktsiyalawg`a, konkretlestiriwge, uliwmalastiriwg`a, ayriqsha diqqat awdariliwi tiyis.
Tusinikler-uliwmalastiriw, yag`niy uliwma qa`siyetlerge iye predmetlerdi ha`m
qubilislardi
biriktiriw protsessinde a`liplestiriledi.Sabaqlarda ha`r qiyli turdegi metodikaliq usillardi
qollaniu. Praktikaliq jumislardi, ta`jiriybelerdi, ko`rgizbeli qollanbalardi paydalaniw jan`a
tusiniklerdin` o`zlestiriliw sanaliligin arttiradi. Tusiniklerdi qa`liplestiriwde tusiniktin` ayirim
24
elementlerden turatug`inin na`zerde tutiw kerek. Birden-bir tusinikler-bul ol yaki bul
predmetke, qubilisqa tiples keletug`in jekke belgiler bolip tabiladi.
Eger uliwma tusinik
terminler ienen bekkemlenetug`in bolsa, onda birden-bir tusinikler atamalari yamasa o`z atlari
menen bekkemlenedi, sebei bunday basqa obe`kt joe. Birden-bir tusiniklerdi qa`liplestiriwde
uliwma tusinikti aship beriwge ayriqsha diqqat awdariw za`rur. Ta`biyat taniw pa`ni
sabaqlarinda birden-bir tusiniklerden basqa jiynaqli tusinikler de qa`liplestiriledi. Oqiw
materiali oqiwshilar ta`repinen bekkem o`zlestirilmeytug`in jag`daylar da jiyi ushirasip turadi.
Sistema-tusiniklerdi rawajlandiriwdin` birden- bir sha`rt bolip tabiladi. Dara jag`dayda
ta`biyattaniwliq tusinikler belgili metodikaliq jag`daylarda saqlawda iske asiriladi.
Ta`biyattaniwliq tusinik tek tikkeley qabillaw baqlaw tiykarinda uyreniletug`in predmet
yamasaqubilis waqqinda da`l ha`m aniq ko`z-aldig`a keltiriw sha`rt orinlang`an jag`dayda
g`ana duris boladi. Oqiwshilardin` aktiv oylawin ta`rbiyalawda mug`allimnin` `eretug`in
sorawlari ulken rol` atqaradi. Ta`biyattaniw pa`ni sabaqlarinda sabaqliqtin` tekstin aytip
beriwde analizlewden sintezlewdi uliwmalastiriwdi talap etetug`in sorawlarin beriw kerek.
Ta`biyattaniwliq ko`z-aldig`a keltiriwlerdi ha`m tusiniklerdi qa`liplestiriwde oylaw ha`m
so`ylew ulken rol` atqaradi. A`tirapimizdag`i ta`biyat penen tanistiriw balaldardin` baqlawina
tiykarlanadi.Ta`biyg`iy material menen jumis alip bariwda oylaw logikasin rawajlandiratug`in
salistiriwg`a ayriqsha diqqat awdariladi. Salistiriw - aqildin` analitikaliq jumisi bolip tabiladi.
Salistiriw operatsiyasi-qiyin ha`m sintezlewdi, uliwmalastiriwdi ha`m juwmaq shig`ariwdi
o`z ishine aladi. Mektep qaptali uchastkasindag`i o`setug`in o`simliklerdi paqali,
japiraqlari
,gulleri, miyweleri boyinsha salistiriwdi usiniwg`a boladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
