25
Lektsiya-8
Tema: Ta`biyataniwdi oqitiw metodlari. Ta`biyattaniwdi oqitiwda ha`r qiyli
metodlardan paydalaniw
Joba:
q.
Oqitiw metodlari haqqinda uliwma tusinik.
w
.Ta`biyatti awizeki oqitiw metodlari.
e
.Baqlaw-ta`biyatti uyreniwdin` qo`rgizbeli metodi.
r
.Ta`jiriybeli- ta`byaitti uyreniwdin` praktikaliq metodi.
t
.Ta`biyattaniwdi oqitiw metodlari sistemasindag`i praktikaliq jumislar.
y.
Oqiwshilardin` uyreniw xizmetindegi izertlew metodi.
u.
Ta`biyattaniw sabaqlarinda problemaliq oqitiwdin` elementleri.
i
. Ta`biyattaniw sabaqlarinda programmalastirilg`an oqitiwdin` elementleri.
Tayanish tu`sinik
Programmalastiriw, problemaliq oqitiw,
izertlew metodi,
a`meliy jumislar,
baqlaw,
ta`jiriybeler,
awizeki oqitiw,
oqitiw metodlari.
Oqitiw -ta`rbiyalaw protsesi -bul mug`allimnin` oqitiw xizmetinin` ha`m oqiwshilardin` oqiw
xizmetinin` biriktiriliwi al oqitiw metodi- bul mug`allimnin` bilimlerdi beriw ha`m olardin`
oqiwshilar ta`repinen o`zlestiriliw usili bolip tabiladi. Ta`biyattaniwdi oqitiw metodlari
tiykarina ush gruppag`a bo`linedi.
Awizeki oqitiw metodlari - materialdi mug`allimnin` awizeki bayanlap beriwi, gurrin`
o`tkeriw, kitap penen islesiw,
Ko`rgizbeli oqitiw metodlari-demonstratsiya jasap ko`rsetiwler, o`zinshe baqlawlar,
ekskursiyalar,
Praktikaliq oqitiw metodlari -awizeki ha`m jazba shinig`iwlar
Grafikaliq ha`m laboratoriyaliq jumislar.
Oqitiw metodlarin metodikaliq usillar menen shatastiriwg`a bolmaydi.
Metodikaliq
usil -bul, metodtin` elementlerinin` birewi g`ana onin` quramali bo`legi bolip tabiladi.
Metodlar ha`m metodikaliq usillar o`z-ara tig`iz baylanisqan boladi. Olardin` didaktikaliq
birligi olardin` bir-birine o`te alatug`ininda bolip tabiladi. Metodlar ha`m usillar kompleks
turinde paydalaniladi. Gurrin’. Oqiwshilarg`a bilim beriwdin` jetekshi metodi mug`allimnin`
janli so`zi -gurrin` bolip tabiladi. Gurrin`
Mug`allimnin` jekke o`zine baylanisli boladi, sonliqtan da onin` o`zinde oqiwshilarg`a
a`dep ekramliliqta ta`sir jasaw ushin ulken mumkinshilikler jasirinip jatadi.Muqallimnin`
obrazli emotsionalli ha`m izbe-iz bayanlap bariwdan ibarat bolip tabiladi. Gurrin` qatan` izbe
izlikti saqlawi arqali mug`allim ha`r qiyli turdegi usillardi ha`m oni logikaliq islep shig`iw
usillarin qollanadi. Oqitiw praktikasinda gurrin`nin` to`mendegishe turleri: aytipberiw,
bayanlap beriw, xarakterlep beriw, tusindiriw, talqilaw qollaniladi.
Gu`rrin` oni ko`rgen adamnin` sayaxatshinin`, jas naturalisttin`, turistin` qanday
bolmasin jan`aliqti ashiwg`a qatnasiwshinin` xa`m t.b.lardin` atinan alip bariladi.
Bayanlap beriu a`tirapimizdag`i xaqiyqatliqtan aling`an predmetlerdin` xa`m
qubilislardin`
belgilerin, o`zgesheliklerin, qa`siyetlerin, paydali qazilmalardi, anaw yamasa
minaw ta`biyg`iy zonadag`i o`simliklerdin` xaa`uanatlardin` funktsiyasinin` xa`m klimattin`
o`zgeshelilerin izbe-izlikte bayanlap beriwde qollaniladi.
Xarakterlep beriw-bayanlap beriwdin` qublis yamasa predmettin` en` tiykarg`i
belgilerin ha`m o`zgesheliklerin atap ko`rsetiwden ibarat bolg`an ha`r tu`rliligi (tawlardi
da`r`yalardi, ta`biyg`iy zonalardi xarakterlep beriw) bolip tabiladi.
26
A`tirapimizdag`i haqiyqatliqtin` predmetlerin ha`m qublislarin planli tu`rde,
bag`darlang`an maqsette, sanali tu`rde sho`lkemleskenlik penen qabillaw ta`biyattaniwshiliq
baqlaw dep tu`siniledi. Baqlawlar eki belgisi menen` aniqlang`an maqsetinin` bar ekenligin
ha`m diqqatti baqlaw ob`ektine maqsetli ja`mlew menen xaraterlenedi.
Predmetlerdi ha`m
qubilslardi baqlaw, olardi salistiriw, uqsasliq ha`m ayirmashiliq
belgilerin anilaw, oylawdin`, diqqattin` ha`m erkinliktin` rawajlanwina ja`rdem beredi.
Baqlawlar protsessinde, sonday-aq turmista qollaniw xarakterine iye bilimler,
misali
o`simliklerdin` xarakteri boyinsha orinda bag`dar ala biliw, haywanatlardin` ha`m
o`simliklerdin` qiymil-ha`reketi boyinsha, ta`biyattag`i o`zgerisler boyinsha hawanin`
mu`mkin bolg`an o`zgerislerin aldin boljap aytip beriw, texnikaliq miynet sabag`inda
ta`biyattaniwliq materialdi paydalaniw (ta`biyg`iy material-miyweleri, tuqimlari,
japiraqlari,
qabiqlari menen jumis islew) qabil etiledi.
Baqlaw ushin qolayli ob`ektlerdi tan`lap aliw za`ru`r. Baqlawlar u`lkeni u`yreniw
xarakterine iye boliwi tiyis.
Ta`biyatti baqlaw sistemasina to`mendegi tusiniklerdi kirgiziw za`rur: janli xa`m
jansiz ta`biyat, miyue ag`ashlari xa`m bezewshi terekle, erte gulleytu`g`in o`simlikler
texnikaliq o`simlikler, suw o`simlikleri, ovosh xa`m paliz eginleri, da`nli eginler,
nasekomalar, baliqlar, jer xa`m suwda tirshilik etiwshiler, quslar (otiriqli quslar,
ushin
keletug`in quslar xa`m ko`shpeli quslar).
Baqlawg`a turaqli qizig`iwshiliqqa uqtiratug`in en` maqsetke ilayiq usil-
baqlawlardin` mag`liwmatlarin ta`biyat xa`m miynet kalendarina xa`r kun sayin jazip bariw
bolip tabiladi.
Ta`jriybe-bul,uyreniletug`in qubilislardin` nizamliliqlarin aniqlawg`a mumkinshilik
beretug`in jag`daylardi jasalma turde payda etiwge ja`rdem beriwshi oqitiw metodi bolip
tabiladi. Ta`jriybeler o`tkeriwde oqiwshilarda basqa xesh qanday
metodlar menen iyelewi
mumkin emes ta`biyattaniwliq ko`z aldina keltiriwler qa`liplestiriledi.
Ta`jriybeler balalarg`a abstraktliq tusiniklerdi, konkret tusiniklerge aylandiriwg`a
ja`rdem beredi.
Ta`jriybenin` barisina baqlap bariwi arqali, balalar guzde xa`r kuni jer ustinen
barg`an sayin to`menley baslaytug`ini xaqqinda juwmaqlar shig`aradi.
Praktikaliq jumislar ta`biyat xaqqindag`i bilimlerdi o`zlestiriwde ulken rol` atqaradi.
Praktikaliq jumis-bul, oqiwshilardin` xizmeti protsessinde olardi xa`r
qiyli miynet
operatsiyalarina oqitiw metodi bolip tabiladi.
Klassta praktikaliq jumislar bo`listirip beretug`in material menen o`tkeriledi bul
oqiwshilarg`a uyreniletug`in matialdi birden bir qansha seziw organlari menen qabillawg`a
mumkinshilik beredi.
Ekskursiyalar o`tkeriwde mug`allimnin` tapsirmasi ( japraqlardi jiynaw, quwrap
qalg`an shaqalardi kesiw, suwretlerin saliwdi orinlaw, o`lshewlerdi o`tkeriw,
paydali
qazilmalardin` kollektsiyalarin jiynaw h.t.b.lar) boyinsha balalardin` o`zlerinshe jumis
o`tkeriwine ulken diqqat awdariladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
