Табиятты ом кк

 
Bekkemlew ushin sorawlar 
 
1. Ta`biyattaniw pa`nin oqitiwda qanday ta`rbiya turlerine u`yretiledi 
2. Oqiwshilardi ana Watang`a bolg`an suyispenshiligin atiriw ushin Ta`biyattaniw 
metodikasi pa`ninin` qanday a`hmiyeti bar. 
 
 
Usinilg’an a`debiyatlar` 
1. Akvalieva G.N. Prirodovedenie v malokompleksnoy shkole. M., 
qoii.
2. Bel`skaya I.M., Grigoryants A.P. Tabiyatshunoslikni wqitish. T., 
qoiy.
3. Haydarov Q.H. Tabiatshunoslik asoslari va bolalarni atrof tabiat bilan tanishtirish 
metodikasidan labaratoriya mashg`ulotlari. T., 
qoi0
4. Grigoryants A.G. Tabiatshunoslik (e-cinf uchun darslik). T., 
w00q.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

17
Lektsiya- 5. 
Tema: Ta`biyattaniwdi oqitiwdag`i sistemaliq ha`m izbe-izlik oqiw 
materiallarinin` ilimiylik ha`m qolayliliq printsipleri. 
Joba. 
1. Oqitiwdag`i sistemaliliq ha`m izbe-izlilik printsipleri. 
2. Oqiw materialinin` ilimiylik ha`m qolayliliq printsipleri. 
3. Teoriyani praktika menen baylanistiriw printsipleri. 
4. Oqitiwdin` ko`rgizbelilik printsipleri. 
5. Bilimlerdi o`zlestiriw ha`m oqitiwdi jekkelestiriw printsipleri. 
 
Tayanish tu`sinik 
Izbe-izlik ha`m sistemaliliq, printsipler haqqinda, teoriya ha`m a`meliyat, 
ko`rgizbelilik, bilimlerdi o`zlestiriw. 
Ha`zirgi zaman pedagogikasinda mug`allimnin` xizmeti ha`m oqiwshilardin` uyreniw 
xizmetinin` xarakteri konkret didaktikaliq printsipler menen aniqlanadi. Didaktikaliq printsip 
turleri to`mendigishe. 
-
Oqitiwdag`i sistemaliliq ha`m izbe-izlilik printsipi. 
Ta`biyat haqqindag`i ko`p sanli mag`liwmatlardan kishi jastag`i mektep oqiwshilari 
ushin bilim beriw ha`m ta`rbiyalaw qatnasi jag`inan ta`biyattag`i ma`wsimlik o`zgerislerdi, 
bizin` Respublikamizdin` ta`biyatinin` ha`r qiylilig`in tuwg`an ulkemizdin` ta`biyatin h.t.b 
lardi aship beretug`in juda` bahali oqih materialin tan`lap alinadi. Ta`biyat taniwdin` mektepte 
o`tiletug`in kursi bul ta`biyatti uyreniw ilimnin` ha`r qiyli tarawlarinin` izbe-iz turde qisqasha 
bayanlaniwi emes, al onin` metodikaliq jaqtan aling`an. Sistemalastirilg`an elementleri bolip 
tabiladi. Kishi jastag`i mektep oqiwshilari ta`biyat haqqindag`i ilimler tiykarina da`slep en` 
a`piwayi ta`biyg`iy obe`ektler keyinnen quramaliraq, qorshawshi ta`biyattin` predmetleri 
menen qubilislarin da`lme- da`l sa`wlelendiriwshi, olar arasindag`i teren` baylanislardi aship 
beriwshi ob`ektler menen izbe-iz tanistiriw protsessinde iye boladi.Bug`an ta`biyatti oqitiwda 
sistemaliliq printsipi iske asiriw arqali erisiledi. Ta`biyatti uyreniw kurslarinin` izbe-izligi 
oqiwshilardin` jasina, tayarlig`ina rawajlaniwina qaray oqiw materialinin` olar ushin qolayli 
boliwi menen sanday-aq mazmuninda izbe-izliktin` saqlaniw za`rurligi menen an`iqlanadi. 
Ta`biyattaniwdin` mektepte o`tiletug`in kursi jansiz ta`biyatti, o`simlik ha`m haywanlardin` 
tirishiligindegi.
Adam turmisindag`i ( 
q-w
klass) ma`wsimlik o`zgerislerdi sa`wlelendiriwshi materialdi 
tuwg`an ulkemizdin` ta`biyatin, adam organizmin ha`m onin` salamatlig`in qorg`awdi ( 
e-
klass) Bizin` Respublikamizdin` ta`biyattin oni paydalaniwdi qorg`awdi izbe-iz uyreniwdi 
na`zerde tutadi. Ta`biyat taniwdi oqitiwdin` ilimiylik printsipi oqiwshilardin` o`zlestiriwi 
ushin ha`zirgi zaman iliminde bekkem ornalasqan rejeler sho`lkemlestirilgen boladi. 
Oqiwshilardin` biliw mumkinshilikleri oylawdi ha`m fizikaliq kush saliwlardi talap etetug`in 
oqitiw temalari menen praktikaliq ma`selelelrdi izbe-iz quramalastiriw protsessinde 
ken`eytiriledi. Oqitiw materialinin` ilimiyligi qolayliliqqa baylanistiriliwi tiyis, oqiwshilardin` 
oylaw ha`m psixologiyalin` rawajlaniwina sa`ykesligi ha`m olardin` tayarliw da`rejesi arqali 
erisiledi. 
Teoriyanin` praktika menen baylanisi praktikaliq ma`selelerdi iske asiriwdi 
oqiwshilardi teoriyanin` ma`nisin tusiniwge eristiriwge mumkinshilik beredi, bul onin` 
o`zlestiriliw sapasin arttiradi. Bul printsip miynetke uyretiw pa`ninin` ma`selelerine baylanisli 
ha`m oqiwshilardi praktikaliq xizmetke tayarlawda ayiriqsha a`hmiyetke iye boladi. 
Oqitiwda teoriyani praktika menen baylanistiriw xarakteri oqiw pa`ninin` mazmuni 
menen sa`ykeslestiriledi.Ta`biyat taniwda teoriyaliq bilimler oqiwshilardi ta`biyattin` ol yaki 
bul qubilislari menen praktikaliq tanistiriw protsessinde bekkem o`zlestiriledi.Sonin` menen 

---

18
birge . praktika teoriyadan aldin oqiwshilardin` oni o`zlestiriwge qizig`iwshilig`in payda 
etetug`in etip o`tkeriledi.
Teoriyanin` praktika menen baylanisi oqiwshilardin` janli ta`biyat muyeshinde miynet 
islewi, ma`selen, o`simliklerdi ko`gertip tigiw, olardi ko`beytiriw, sonday-aq mektep qaptali 
uchastkasinda o`simliklerdin` suwg`a, jilliliqqa, jaqtiliqqa bolg`an talaplarin, organikaliq 
ha`m mineralliq to`ginlerdin` gulli-dekorativli o`simliklerdin` o`siwine ha`m rawajlaniwina 
bolg`an ta`sirin anin`law boyinsha ta`jiriybeler o`tkeriwge baylanisli jaqsi iske asiriladi. 
Ta`biyattaniw pa`ni sabaqlarinda teoriyanin` praktika menen baylanisin iske asiriwda 
oqiwshilardin` praktikaliq xizmeti olardin` teoriyaliq bilimlerdi o`zlestiriwine umitliwin 
pa`seyttirmewi tiyis ekenin yadta saqlaw za`rur.Ta`biyat taniwdi oqitiwda teoriyanin` praktika 
menen baylanisi onin` barliq basqishlarinda iske asiriliwi ha`m teoriyaliq bilimlerdi 
teren`lestiriwge ja`ne praktikaliq xizmetke tayalawg`a ja`rdem beriwi tiyis.Uyreniletug`in
teoriyaliq bilimlerdin` mazmunina qaray sabaqlardin` ha`m klasstan tis shinig`iwlardin` ha`r 
qiyli formalarinan paydalaniwi mumkin. 
Ko`rgizbelilik printsipin paydalaniwdin` basli waziypasi- oqiwshilardin` uyreniw xizmetin 
aktivlestiriw bolip tabiladi. Bul printsipde qorshag`an ortaliqtin` ta`biyattin tikkeley qabil etiw 
tiykarinda oqitiwdi na`zerde tutilg`an. Ko`rgizbelilik printsipin saqlaw a`sirese ta`biyatti 
uyreniwdin` da`slepki basqishlarinda a`a`hmiyetli boladi. Ta`biyat taniwdi oqitiwda 
ko`rgizbelilikti predmetlik ko`rgizbelilikke ha`m suwretlep ko`rsetiwshi ko`rgizbelilikke 
bo`liw maqsetke ilayiq keledi.predmetlik ko`rgizbelilikte natural` predmetler g`ana o`sip 
turg`an o`simlikler, tiri haywanlar, gerbariyler,kollektsiyalardan paydalaniladi yamasa 
ta`jiriybe usilinda aytip beriledi. Suwretlep ko`rsetiw ko`rgizbelilikte tek ta`biyat 
predmetlerinin` yamasa qubilislarinin` kartinalari, tab`litsalari,taxtag`i suwretler, 
model`ler,mulyajlar, diapozitivlar, kinofil`mler, kartalar, sxemalar h.t.b lar turinde suwretlep
ko`rsetiwlerinen paydalaniladi.
Bilimlerdi 
o`zlestiriw- 
bul 
printsip 
alg`an 
bilimlerdi 
qa`liplestiriletug`in 
ko`nlikpelerdin` ha`m uqipliliqlardin` oqiwshilardin` yadin uzaq waqitqa shekem saqlaniwin 
na`zerde tutadi. 
Oqiwshilardin` bilimlerinnin` bekkemliligi mug`allimnin` oqitiwdin` ko`rsetilgen 
printsiplerin oqiwshilirdin` sana seziminin` rawajlaniw da`rejesi ha`m ta`biyatqa bolg`an 
qizig`iwshiliqlar menen saykeslikte paydalaniwina baylanisli boladi. Bekkem bilimge erisiw 
ushin oqiwshilardin` aktiv oylaw xizmetine tiykarlanip sistemalastiriw ayiriqsha a`hmiyetke 
iye boladi. Burin uyrenilgen materiallardi jan`a meteiallar menen baylanistira otirip, 
oqiwshilar oni jaqsi o`zlestiredi. 
Orta bilim beretug`in sistemni qayta quriw jag`daylarinda balalardin` jekke 
o`zgesheliklerin uyreniw barg`an sayin ko`birek a`hmiyetke iye bolmaqta. Mektepke kelgen 
ha`rbir bala belgili mag`liwmat zapasina iye boladi ha`m jekke o`zgesheliklerdi iyeleydi, bul 
bilimlerdi o`zlestiriw protsessine ta`sir etedi. Jekke qatnas jasawdin` tiykari -bul 
mug`allimnin` o`z oqiwshilarin jaqsi biliwi bolip tabiladi. 
Oqiwshilardin` jekke qatnas jasawg`a tiykarlang`an oqitiw protsessi oqitiw 
materialinin` o`zlestiriliwinin` tabisli boliwina garantiya beredi,balanin` oyinin` rawajlaniwin 
ta`miyinleydi,a`dep-ekramliliq normalarin sin`iredi.