Табиятты ом кк

A`DEP-IKRAMLIQ TA`RBIYa 
Ta`biyattaniw boyinsha sabaqlarda oqiwshilarda ta`biyatqa, miynetke, aynala-
a`tiraptag`i adamlarg`a a`dep-ikramliliq qatnasti ta`rbiyalaw kerek. Biraq a`dep-ikramliliq 
ta`rbiyasinin` barliq ta`replerin baslawish klaslardin` mug`alliminin` bir o`zinin` qamtiwi 
qiyiniraq boladi. Bul pu`tkil mekteptin` waziypasin bolip tabiladi. Al, baslawish klaslarda 
bolsa, olardin` is-ha`reketlerinde (kollektivlik miynet protsesinde, ekskursiyalarinda, janli 
ta`rbiya mu`yeshinde, mektep qaptali uchaskasinda (sezilip turatug`in a`dep-ikramliliq ko`z-
qarasti g`ana qa`liplestiriw za`ru`r. 
Ta`biyatqa etikaliq qatnasti ta`rbiyalaw barliq, ha`tteki en` a`piwayi jag`daylarda da 
orin aliwi tiyis. Misali, ekskursiya waqtinda oqiwshilardin` gerbariylar ushin ko`p sandag`i 

---

14
o`simliklerin jiynawin toqtatiw, gerbariylardi du`zetiw ushin en` jaqsisi jabayi sho`plerdi, 
u`zilip tu`sken japiraqlardi ha`m miyelerdi paydalang`an maqul ekenin tu`sindiriw za`ru`r.
Gerbariylar ushin siyrek ushirasatug`in, a`sirese Qizil kitapqa kirgizilip o`simliklerdi 
paydalaniwg`a bolmaydi. Gu`lda`ste ushin ju`da` ko`p sandag`i gu`llerdi u`ziw kerek emes. 
Bunda bul talaplardin` nege baylanisli ekenin tu`sindirip beriw sha`rt. Atap aytqanda, 
ta`biyatti qorg`aw boyinsha jumis, onin` bayliqlarin qayta islew xaqqindag`i g`amxorliq, mine 
usillardan baslanadi. Ta`biyatti qorg`awdin`, o`simliklerdi ha`m haywanlardi qorg`awdin` 
a`hmiyetliligin tu`siniw a`tirapizdag`i ta`biyatqa puhta qatnasta boliwdi ta`rbiyalaydi. 
EKOLOGIYaLIQ TA`RBIYa 
Ilimiy-texnikaliq revolyutsiya jag`daylarinda, adamnin` ta`biyatqa teren`nen ha`m xa`r 
ta`repleme ta`sir jasap atirg`an waqitlari, adamnin` ha`m ja`miyettin` ta`biyattan 
g`a`rezliligin, oni saqlawdin` ha`m jaqsilawdin` za`ru`rligin tu`sindiretug`in, a`tirapimizdag`i 
ta`biyattin` go`zzallig`in bahalawdi biletug`in ha`m zamanlas ja`ne keleshektegi a`wladlar 
aldinda ta`biyattin` awhali ushin grajdanliq juwapkershilik sezimine iye, xa`r ta`repleme 
rawajlang`an adamdi jetilistiriwdi na`zerde tutiwshi talab ekologiyaliq ta`rbiya og`ada u`lken 
a`hmiyetke iye bolip otir.Mektepte ta`biyatti qorg`aw bilimlendiriwinin` na`tiyjeliligin 
oqitiwdi mug`allimnin` ta`biyatti qorg`awdin` ha`r qiyli jag`daylari boyinsha belgili 
bag`darg`a iye klastan tis jumis penen sheber baylanistiriwin da u`zliksiz artip baradi. Onin` 
jasil ha`m ko`k patrul`ler otyaridlari, ta`biyattin` jas doslari klublari, mekteptegi ta`biyat 
mu`yeshleri siyaqli sho`lkemler o`zlerin en` jaqsi ta`repinen ko`rsetti.
Eger ta`biyatti qorg`aw burinlari haywanlardi ha`m o`simliklerdi joq etiwden 
qorg`awg`a g`ana ko`rsetilgen, al keyingi waqitlari ta`biyg`iy resurslardi qorg`aw haqqindag`i 
en` sheshiwshi ma`sele alg`a qoyilg`an bolsa, onda xa`zirgi waqittag`i en` basli waziypa 
qorshawshi ortaliqti saqlaw bolip tabiladi. Usig`an baylanisli, ta`biyattaniwdin` mektepkte 
o`tiletug`in kurslarinda ta`biyatti paydalaniwdin` ekologiyaliq sanani qa`liplestiriw ushin 
u`lken mag`anag`a iye bolg`an en` a`hmiyetli ma`seleleri qaraladi. 
Ekologiyaliq ta`rbiyanin` na`tiyjeliligi ko`binese mug`allimnin` ta`biyattag`i 
ta`rtibine baylanisli boladi. Ha`tteki ta`biyatti su`yiw haqqindag`i en` shiyrin so`zler de 
balalarg`a unamli ta`sir jasay almaydi, o`ytkeni olar mug`allimnin` o`zinin` ta`biyatqa puxta 
qaralmaytug`inin, misali, baliq awlaw ha`m an`shiliq qa`delerin buzatug`in yamasa tereklerdi 
sindirip atirg`anin ha`m turistlik poxodta dem aliwg`a barg`an ornin pataslap ketetug`in ha`m 
t.b.lardi o`z ko`zleri menen ko`redi. 
Oqiwshilardi ekologiyaliq ta`rbiyalaw kompleks tu`rinde iske asiriliwi ha`m tolig`i 
meenen tarbiyag`a baylanisli. Ekologiyaliq ta`rbiyanin` kompleksligi minadan ibarat. Ol-
ideyalie-siyasiy, a`dep-ikramliliq, miynet, estetikaliq ha`m fizikaliq ta`rbiyani baylanistiriw 
natiyjesinde erisiledi. 
Baslawshi mekteptegi Ekologiyaliq ta`rbiya potristizm sezimin rawajlandiradi, sebebi 
Watan-tuwg`an uli, onin` ta`biyatti, xojalig`i adamlarinin` turmisi arqali u`yreniledi. Al 
tuwg`an tabiyatqa bolg`an su`yispenshilikti rawajlandiriw patriotliq ta`rbiyanin` en` u`lken 
a`hmiyetli faktori bolip tabiladi,