Tibbiyot instituti talabalari uchun

Barmoqlardagi so’rg’ichsimon bezaklarning o’lgandan keyingi o’zgarishi
Barmoq izlari qurish jarayoniga juda chidamli bo’ladi. Suvda bo’lgan 
murdani terisi ancha tez o’zgarishga uchrab shilinadi. Biroq murda suvda uzoq 
bo’lgan hollarda ham barmoq izlarining tamg’asi hatto o’lim qo’lqopi ketgandan 
keyin ham olinishi mumkin.
Murda barmog’idan tamg’a olish davrida agar murdaning qotishi 
yo’qolmagan bo’lsa, barmoqni bo’kuvchi paylari taxminan kesilishi zarur. Hech 
qachon barmoqlarni kuch ishlatib yozish mumkin emas.
So’rg’ichsimon bezaklarni morfologiyasi haqida qisqacha ma’lumotlar
Barcha barmoq bezaklari 3 ta asosiy guruhlarga bo’linadi:
1) yoysimon;
2) xalqasimon;
3) yumaloq (126-rasm).
Har bir bezakda bezakni hoshiyasi deb ataluvchi periferik qismi, bezakning 
yuragi yoki markaziy qismi va markaziy qismi bilan halqa hamda aylanma 
bezaklar hoshiyali chiziqlari orasida chegara delta chizig’i farqlanadi. Barmoq 
bezaklari markaziy qismidan tashqarisi Delta hisoblanadi.
Barmoq bezaklarini eng sodda va ancha kam uchraydigan turi (barcha 
bezaklarning 5-foizigacha) yoysimon bezak hisoblanadi. Bezakning bunday 
turlarida delta bo’lmaydi. Yoysimon bezak turlaridan biri chodirsimon yoylar 
618

---

bo’lib, o’zining umumiy ko’rinishidan figurali chodir yoki archaga o’xshaydi.
126-rasm. Barmoq bezaklarining asosiy turlari
:
a – yoysimon; b - xalqasimon; v – aylanma.
Barmoq bezaklarining ikkinchi guruhiga xalqasimon bezaklar kirib, ular 
ancha murakkab tuzilishga ega bo’ladi. Halqada bitta delta bo’ladi va radial hamda 
ulnar kabi turlarga bo’linadi. Agar xalqani kirish teshigi katta barmoqqa qarab 
yo’nalgan bo’lsa, bunga radial, kirish teshigi jimjiloq barmog’iga tomon 
yo’nalganda esa ulnar deb ataladi. Ulnar xalqasi radial xalqaga qaraganda ancha 
ko’p uchraydi.
Aylanma yoki buramali bezakli guruhlarga shakli har xil bo’lgan barmoq 
izlari, jumladan markaziy qismi aylana, spiral, ellips yoki oval shaklda bo’lib, 
odatda 2 deltali bo’ladi. Shuningdek bu guruhga ikkitadan ko’p deltasi bo’lgan 
murakkab xalqali bezaklar ham kiradi. Masalan, spiralli xalqalar. Aylanma barmoq 
619
в
а
б

---

bezaklari umumiy barmoq izlarining 1/3 qismini tashkil qiladi.
Barmoq izlarini qabul qilingan daktiloskopik ruyxatga olish sistemasi 
bo’yicha harflar yoki raqamlar bilan belgilanadi. Harflar va raqamlar daktiloskopik 
formulalarda birlashtiriladi. Daktiloskopik kartada ikkala qo’l barcha barmoqlari 
izlari joylashtiriladi va shuningdek bir vaqtning o’zida to’rtta barmog’idan butun 
uzunasiga bosh barmoqsiz nazorat izi olinadi. Bunda ayrim alomatlari haqidagi 
ma’lumotlar kiritilishi zarur. Daktiloskopik kartaning orqa tomoniga ruyxatga 
olinuvchining surati yopishtiriladi.
Qo’shimcha daktiloskopik tekshiruv usuliga poroskopiyani ko’rsatish 
mumkin. Bu usul barmoq terisi teshikchalari shakli, ularning miqdori, kattaligi va 
joylashuvini tekshirishga asoslangan. Teri teshikchalarining barcha bunday 
belgilari har bir kishi uchun alohida va takrorlanmaydigan hisoblanadi.
Har xil kishilarda teri teshikchalari turining qaytarilmasligi va bir odamning 
barmog’ida o’ziga xosligi jinoyat sodir bo’lgan joyda qoldirilgan bir necha 
so’rg’ichsimon izlarining chiziqlari yoki bo’lakchalarini topilishi shaxsni 
identifikatsiyalashga asos bo’la oladi.