Tibbiyot instituti talabalari uchun

Chiqishlar va cho’zilishlar 
sud tibbiyoti amaliyotida sinishlarga qaraganda 
kamroq uchraydi. Chiqishlar odam tanasi bo’g’imlariga tashqi ta’sir kuchi 
to’g’ridan-to’g’ri ta’sir qilmasa ham vujudga keladi. Cho’zilishlar yoki aniqroq 
qilib aytganda bo’g’imlarning uzilishi va yirtilishlari alohida holda yoki chiqishlar 
bilan birgalikda uchrashi mumkin. Chiqishlar ko’pincha tananing yuqori qismi 
bo’g’imlarida, kamdan-kam hollarda pastki qismi bo’g’imlarida kuzatiladi. Bu o’z 
navbatida bo’g’imlarning anatomik tuzilishiga hamda bo’g’imlarda suyaklarning 
54
9-расм. Босилиш учун характерли б
´лган калла суягининг к´п б
´лакчали парчаланиб 
синиши. Автомобил 
²илдирагини бошини устидан 
´тиб кетиши.

---

harakatlanishiga bog’liq. Shuning uchun ham harakatlanuvchi elka va bilak-kaft 
bo’g’imlarida chiqishlar ko’proq uchraydi. Chiqishlar ko’pincha bo’g’im atrofidagi 
to’qimalarning, masalan, bo’g’im xaltasining yorilishi yoki cho’zilishi, 
bo’shlig’iga qon quyilishi va boshqalar bilan xarakterlanadi.
Sud tibbiyoti nuqtai nazaridan chiqishlar ta’sir etuvchi kuchning mexanizmi 
va xarakteri haqida xulosaga kelishda muhim ahamiyatga ega. Chiqishlarni sud 
tibbiyotida baholashda ularning tug’ma yoki o’rganuvchan xarakterga egaligiga 
e’tibor beriladi.
Ichki organlarning yorilishi
odam tanasiga to’g’ridan-to’g’ri urilganda 
yoki siqilganda (masalan, qorniga kuchli urilganda jigarning yorilishi) yoki kuchli 
chayqalganda (masalan, odamning balandlikdan tushib ketishi tufayli jigari va 
talog’ining yorilib ketishi) sodir bo’lishi mumkin. To’g’ridan-to’g’ri, yoki 
uzoqlashgan ta’sir tufayli ko’pincha ayrim ichki organlar yoriladi, boshqalari esa 
qisman zararlanishi mumkin. Odatda chanoq organlari ichki organlarga qaraganda 
ko’proq yoriladi. Parenximatoz organlardan ko’pincha jigar zararlanadi, chunki u 
o’ziga xos tuzilishga ega bo’lib, katta og’ir organ sifatida nisbatan yuzaki 
joylashganligi tufayli to’g’ri urilish uchun qulay hisoblanilib, chidamli bog’lamada 
osilib turganligi uchun chayqalish paytida osonlikcha yorilishi mumkin.
Misol.
D. ismli 28 yoshli kishi o’zi avval ishlagan korxona chegarasidan 
mast holatda o’tishga harakat qiladi. Qoravullar uning qo’li va oyog’idan olib 
orqasi bilan erga bir-necha marta uradilar. Keyin uni militsiyaga jo’natadilar va u 
erda D. ismli kishi qornida og’riq borligi haqida shikoyat qiladi. Tez tibbiy yordam 
vrachi uni ko’rishdan bosh tortadi va navbatchi militsiya xodimiga xushyorxonaga 
jo’natishni tavsiya qiladi. Xushyorxonada D. ismli kishi dush qabul qilgach, uning 
ahvoli og’irlashadi va u qaytadan militsiya bo’limiga jo’natiladi. Navbatchi 
militsiya xodimi uning ahvoli og’irligini ko’rib uyiga javob beradi. U kechasi bir 
amallab uyiga keladi va uyning 2-qavatiga ko’tarilib, kirish eshigi atrofida yiqiladi. 
Tez yordam mashinasi yordamida kasalxonaga keltiriladi.
Kasalxona navbatchi vrachlari ichki organlari yorilganligiga shubha 
qiladilar, ammo qorin bo’shlig’ida qon yoki boshqa suyuqlik topilmaydi. Shuning 
55

---

uchun ham to ertalabgacha hech bir xirurgik muolaja o’tkazilmaydi. Shunga 
qaramasdan bemorni ahvoli og’irlasha boshlaydi. U o’ng qobirg’asi tagida kuchli 
og’riq borligidan shikoyat qiladi va bu og’riqsizlantiruvchi dori ta’siridan ham 
yo’qolmaydi. Ertalab vrachlar konsiliumidan keyin sinomali laporatomiya 
o’tkaziladi va jigar kapsulasi tagida kattagina yorilish borligi aniqlaniladi. 
Operatsiya boshlanishi bilan D. ismli kishi shok holatidan o’ladi.
D. ismli kishi murdasini sud tibbiyoti usulida tekshiruvda jigar kapsulasi 
tagida 1,5 kg og’irlikdagi qon uyushmasi borligi aniqlaniladi.
Taloq kapsulasi tagidagi yorilish tufayli kapsulaning qon bilan taranglashib 
yorilishidan kechki qon ketishi, jigarning xuddi shunga o’xshash qon ketishiga 
qaraganda ko’proq uchrashi kuzatiladi.
Sud tibbiyoti amaliyotida ichki organlarning yorilishiga qarab, 
jarohatlanishlar mexanizmi, hayot uchun xavfliligi, bunday jarohatlanishlardan 
keyin mustaqil harakatlanish qobiliyatiga egaligi to’g’risida fikr yuritishda muhim 
ahamiyatga egadir.
Ichki organlarning travmatik yorilishida urilish joyida qandaydir tashqi 
jarohatlanishlar kuzatilmaydi. Bunday yorilishlarni ichki organlar kasalliklari 
tufayli sodir bo’ladigan yorilishlardan farqlash juda qiyindir.
Ichki organlarning jarohatlanishi tana teri qoplamasi va uning tagidagi 
to’qimalarning shikastlanishi tufayli sodir bo’lsa, bunga sanchilib kirgan yara 
deyiladi. Bunday hollarda ular birdan bir yara kanalining bir qismi bo’lib, o’tmas, 
o’tkir va o’q otar qurollariga xos barcha belgilarni o’z ichiga oladi.
Agar teri qoplamasi butunligi buzilmagan bo’lsa, ichki organlarning yopiq 
jarohatlanishi kuzatiladi. Bunga qon quyilish, uzilish, organlarning yorilishi va 
majaqlanishlari kiradi. Ichki organlar parenximasi va kapsulasi tagida qon 
qo’yilishlar alohida jarohatlanish yoki bir biri bilan qo’shiluvchi yorilish va 
majaqlanish (ezilish) tufayli uchrashi mumkin.