o’q
otar qurollari, sanchuvchi va sanchib-kesuvchi yaralar kiradi. Agar yaralar
etarlicha uzunlikdagi yara kanalidan iborat bo’lsa-yu, ammo chiqish teshigi
bo’lmasa, bunga ko’r yara deyiladi.
5 rasm. Murda dog’ida joylashgan qontalashning farqlanishi (teri
tagi kletchatkasida joylashgan qon uyushmasi).
Jarohatlovchi faktorlarga ko’ra yaralarning sud tibbiyoti tasnifi quyidagicha:
I. O’tmas qattiq vositalar tufayli sodir bo’lgan yaralar:
1) lat egan;
2) yirtilgan;
3) lat eb yirtilgan yaralar.
II. O’tkir vositalar bilan chaqirilgan yaralar:
1) kesilgan;
2) sanchilgan;
3) sanchib-kesilgan;
4) chopilgan;
5) arralangan yaralar.
III.O’q otar qurollari yordamida yuzaga kelgan yaralar:
1) o’qqa oid;
2) sochmali;
3) snaryad parchasidan etkazilgan yaralar.
Bu tasnif yaralarga sud tibbiyoti tashxisi qo’yishda belgilovchi omillardan
biri hisoblanadi. Ba’zan ezilgan, qiyqimlangan yaralar degan tashxislar qo’yiladi.
Bu o’z navbatida jarohatlovchi predmetning xarakterini belgilamaydi. Shuningdek,
47
masalan, ezilgan yara ham o’tmas, ham o’q otar qurollar ta’sirida yuzaga kelishi
mumkin. Qiyqimlangan yara esa o’tmas, o’tkir vositalar yoki o’q otar qurollari
yordamida sodir bo’ladi. Shuning uchun ham bunday tushunchalar, qo’shimcha
tushuncha sifatida foydalanilishi mumkin, masalan, yirtilgan-qiyqimlangan yara.
Yaralarning sud tibbiyotida ahamiyati juda katta. Ularga qarab,
jarohatlovchi
asbobning xarakteri va etkazilgan jaroxatlanish mexanizmi haqida yuqori darajali
ma’lumotga ega bo’lishimiz mumkin.
Har xil qushimcha tekshiruv usullarini qo’llash tufayli yaralarni shakli,
o’lchamlari va jarohatlovchi predmetning boshqa o’ziga xos xususiyatlarini, ya’ni
uning ayrim qismlarini odam tanasini jarohatlangan qismiga nisbatan to’g’ridan
to’g’ri tegib turishini aniqlashga to’g’ri keladi.
Yaraning o’ziga xos xususiyatini o’rganish ekspertga jarohatlanish
mexanizmini, jaroxatlovchi predmetning harakat yo’nalishini hamda bu predmet
bilan kam miqdorda urilish yoki harakatlarni aniqlashda yaqindan yordamlashadi.
Yaraning
joylashgan joyi, uning soni, chuqurligi,
jarohatlovchi predmetning
harakat yo’nalishini o’rganish jarohatlanish o’lgan odamning qo’li bilan
etkazilganligi haqidagi savolni echilishida yordamlashadi.
Yaralarning o’ziga xos doimiy belgisi undan qon ketishidir. Qonni yara
atrofida teri qoplamasi va kiyimi bo’ylab oqishi
jarohatlanuvchining jarohat
etkazish paytida qanday holatda turganligini echuvchi savolga javob berishda
ko’maklashadi.
Sud tibbiyoti amaliyotida ba’zan yaralanish vaqti va yara etkazilgan vaqtini
aniqlashga to’g’ri keladi. Bu asosan yaraning tiklanish darajasiga qarab
aniqlaniladi. Yaraning tiklanish jarayoni 3 ta asosiy davrga bo’linadi.
Birinchi davrda nekrotik va yallig’lanishga aloqador o’zgarishlar rivojlanadi.
Morfologik belgilarini yaralanishdan biroz vaqt o’tgandan keyin kuzatish mumkin.
Mikroskop tagida muskul to’qimasida nekroz hodisasi 6 soatdan, teri va teri tagi
kletchatkasida 12-15 soatdan so’ng aniqlaniladi.
Nekrozga uchragan
to’qimalarning hajmi yaralar devorida qon aylanishi buzilishi tufayli birinchi 3 soat
mobaynida odatda ko’paya boshlaydi.
48
Yallig’lanishning birlamchi ko’rinishlaridan biri travmatik shish va
leykotsitar infiltratsiyaning bo’lishidir. Odatda 1-2 soatdan keyin qon tomirlari
devorida leykotsitlarning girdobsimon joylashuvi ko’rinadi.
Keyinchalik
leykotsitlar infiltratsiyasi kuchayib, sutkaning oxiriga borib yakkol ko’zga
tashlanadi. Nekrozga uchragan to’qima atrofida leykotsitlar yig’indisi hosil
bo’ladi.
Tiklanishning 2-davrida proliferativ jarayonlar rivojlanib, bu yaralanishdan
2-3 sutka o’tgach, yosh biriktiruvchi to’qima
va qoplovchi epiteliyaning
proliferatsiyalanishi bilan xarakterlanadi. Bu davr yarani epiteliya bilan qoplanishi
natijasida tugallanadi. Yarani yopilish muddatlari xilma xildir. Ular yaralarning
xarakteri, o’lchamlari, yaralarda infektsiyalar bor-yo’qligi hamda organizmning
umumiy holatiga bog’liq bo’ladi.
Yaralar tiklanishining 3-davrida chandiqlar hosil bo’ladi. Toza chandiqlar
ushlab ko’rilganda nisbatan yumshoq, qizg’ish-ko’kimtir rangli bo’ladi. Vaqt
o’tishi bilan ular oqara boshlab, qattiq konsistentsiyaga ega bo’ladi. Mikroskop
tagida tekshirganimizda chandiqli to’qimada asta-sekinlik bilan kapillyarlar to’ri
va hujayra elementlari yo’qola boshlab, tolali biriktiruvchi to’qima o’sganligini
ko’ramiz. 4-5 hafta o’tgach, ko’pincha 3-6 oydan keyin chandiqli to’qimada elastik
tolalar paydo bo’lib, ularning miqdori vaqt o’tishi bilan ko’paya boshlaydi.
Chandiqda 6 oy muddatda biriktiruvchi to’qima van-Gizon bo’yog’i bilan biroz
yorug’roq bo’yalib, atrofdagi dermaga qaraganda ajralib turadi. Oradan 8-12 oy
o’tgach, chandiq kam o’zgaradi va uning sodir bo’lish vaqtini aniqlash imkoniyati
bo’lmaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
