Tibbiyot instituti talabalari uchun

5.3. Mexanik jarohatlanishlarning asosiy turlarini baholash
Mexanik jarohatlanishlar harakatda bo’lgan odam organizmiga har xil tashqi 
muhit tassurotlari tufayli sodir bo’ladi. Ayrim hollarda odam tanasi harakatda, 
jarohatlovchi predmet esa haraqatsiz yoki harakatlangan holda bo’lishi mumkin.
Jarohatlovchi mexanik faktorlarning xarakteriga qarab jarohatlanishlar 
o’tmas vositalar, asboblar va qurollar yordamida; o’tkir vositalar, asboblar va 
qurollar, o’q otar qurollari yordamida sodir bo’lishlari mumkin.
Qurollar – maxsus tayyorlangan himoyalash va hujum qilish uchun 
mo’ljallangan moslamalardir.
Asboblar – odamni mehnat faoliyatida qo’llaniladigan moslamalardir.
Predmetlar yoki jismlar – hayotda hech bir o’rin egallamaydigan, 
oyog’imizni tagida to’satdan topiladigan narsalardir.
Sud tibbiyoti eksperti jarohatlanishni qurollar, asboblar yoki to’satdan 
topilgan narsalar bilan sodir bo’lganligi masalasini hal qilmaydi. Shuning uchun 
ham ohirgi yillarda «jarohatlanish asbobi» degan termin keng tarqalgan.
Organ va to’qimalarni anatomik butunligini buzilishi tufayli sodir bo’ladigan 
jarohatlanish
Anatomik o’zgarish xarakteriga ko’ra jarohatlanishlarning qo’yidagi turlari 
farqlanadi: shilinishlar, kontalashlar, yaralar, suyaklarning sinishi, chiqishlar va 
paylarni cho’zilishlari, ichki organlarning jarohatlanishi, ezilishi va tananing 
qismlarga bo’linishlari kiradi.
1. Shilinishlar.
Teri epidermisi so’rg’ichsimon qavatiga qadar butunligining 
buzilishiga shilinishlar deyiladi. Agar terini yana chuqurroq qavati jarohatlansa, 
bunga yaralar kiradi. Ba’zan chuqur shilinishlarni yuzaki yaralardan ajratib 
bo’lmaydi. Bunda shuni aytish lozimki, shilinishlar bitganda chandiqlar hosil 
qilmasa, yaralardan keyin chandiq qolishi kuzatiladi.
Shilinishlar har xil o’tmas vositalar bilan ishqalanganda, bosilganda, 
41

---

urilganda yuzaga keladi. Sanchuvchi va sanchib-kesuvchi vositalarning o’tkir 
uchlari bilan tirnalishi tufayli tor chiziqli shilinishlar etkazilishi mumkin.
a
b