Tibbiyot instituti talabalari uchun

I I I B O ’ L I M . T ASHQI TASSUROTLAR TA’SIRIDA 
JAROHATLANISHLAR VA O’LIMNING SODIR BO’LISHI
V BOB.
SUD TIBBIYOTI TRAVMATOLOGIYASI. MEXANIK 
JAROHATLANISHLARNING SUD TIBBIYOTI TASNIFI
5.1. Jarohatlanish haqida tushuncha va uning ta’rifi
Sud tibbiyotining asosiy bo’limlaridan biri jarohatlanishlar haqidagi 
ta’limot, ya’ni sud tibbiyoti travmatologiyasidir.
Tan jarohatlari tushunchasi sud tibbiyoti va jinoyat huquqida har xil 
mazmunga ega. Yuristlar bu terminni qasddan yoki e’tiborsizlik bilan 
jabrlanuvchining sog’lig’iga zarar etkazilishi haqidagi fikrni ilgari sursalar, ayrim 
travmatolog-klinitsistlar ham bu tushunchaga yaqin turib, odam organizmiga tashqi 
faktorlarning ta’siri tufayli jarohatlanishni kelib chiqishi, klinikasi, diagnostikasi 
oldini olish choralarini huquqiy baholashsiz amalga oshirilishini tushunadilar.
Sud tibbiyotida tan jarohati yoki jarohatlanish deb, odam tanasiga qandaydir 
tashqi muhit faktorlarining ta’siri tufayli organizmning anatomik butunligi va 
fiziologik funktsiyasining buzilishi tufayli odamning sog’lig’iga ziyon etkazilishi 
va o’limga olib kelishiga aytiladi.
Jarohatlanish mexanik kuch ta’sirida yuzaga kelsa, bunga mexanik 
jarohatlanish deb aytiladi.
Sud tibbiyoti eksperti mexanik jarohatlanishlarni tekshirishni tergovchi, sud 
va militsiya organlari tomonidan qo’yilgan savollarga javob berishda ularning 
ko’rsatmasi bilan amalga oshiradi.
Kelib chiqishiga ko’ra jarohatlanishlar qo’yidagi turlarga bo’linadi:
I. Fizik faktorlar bilan jarohatlanish:
a) mexanik faktorlar (o’tmas, o’tkir vositalar yoki o’q otar qurollari 
yordamida);
b) yuqori va pastki harorat ta’sirida;
38

---

v) elektr toki yordamida;
g) rentgen nurlari va har xil radiatsion izotoplar yordamida;
d) atmosfera bosimining o’zgarishida.
II. Ximik faktorlar yordamida jarohatlanish: kislotalar, ishqorlar va har xil 
zaharli moddalar yordamida zararlanish.
III.Biologik faktorlar yordamida (ovqat mahsulotlarini bakteriologik qurollar 
bilan qasddan zaharlab qo’yish, qiynash-ovqat va suv bermaslik).
IV. Ruhiy faktorlar (qo’rqish tufayli ruhiy jarohatlanish, kuchli ruhiy 
hayajonlanish va boshqalar).
V. Kombinatsiyalashgan jarohatlanish. Bunda odam organizmiga bir vaqtda 
bir necha faktorlar (mexanik va ximik, mexanik va termik va h.q lar) 
ta’sir qilishi kuzatiiladi.
Har xil davolash va diagnostik ishlarni qilish paytidagi harakatlar (kesish, 
sanchish, ukol qilish va boshqalar) tufayli jarohatlanishlar ekspertizaning 
ob’ektlari bo’lib hisoblanishi mumkin. Bunday hollarda tibbiyot xodimlarining o’z 
kasblariga xiyonat qilganda jinoiy javobgarlikka tortilishi yoki qonunsiz vrachlik 
faoliyati bilan shug’ullanganlarida ekspertiza o’tkazishga to’g’ri keladi.