Tibbiyot instituti talabalari uchun

15.7.4. O’limga olib keluvchi jarohatlanishda mustaqil harakatlanish 
qobiliyati
483

---

Ayrim hollarda tergov organlari oldida o’limga sababchi jarohatlanishlar 
olgan odam ma’lum vaqtgacha hushini saqlaydimi va u qandaydir harakatlar 
qilishga, jumladan ma’lum masofagacha mustaqil harakatlana oladimi, gapirish, 
chaqirish, telefon bilan gaplashish, hujum qiluvchiga qarshilik ko’rsatish va hatto 
uni o’ldirish, o’zining tanasiga bir necha marta jarohat etkazish hamda qanday 
tartibda etkazilganligi to’g’risidagi savollarni echish masalasi turadi. Bunday 
savolllar o’limga olib keluvchi jarohatlanishlarda jabrlanuvchining u yoki bu 
harakatlari to’g’risida guvohning ko’rsatmasi to’griligiga shubha tug’ilganda 
paydo bo’ladi.
Hushini saqlanishi va mustaqil harakatlanish qobiliyati odatda boshida 
o’limga olib keluvchi jarohatlanish bo’lganda va bosh miyasi zararlanganda, 
kamroq hollarda ko’kragi va yuragi, qorin bo’shlig’i, katta qon tomirlari 
jarohatlanganda kuzatilishi mumkin.
Bunday savollarni echishda juda ehtiyotkorlik zarur, chunki sud tibbiyoti 
ekspertizasi amaliyotidan ma’lumki, og’ir jarohatlanish olgan kishilar to o’lguniga 
qadar anchagina hajmdagi harakatlarga ulgurishi mumkin. Bunda jabrlanuvchini 
umumiy fizik holatini baholashdan tashqari, jarohatlanishning hajmi, xarakteri, 
joylashuvi, shok sodir bo’lish va xushini yo’qotish imkoniyati, qon yo’qotish hajmi 
hamda qon ketish tezligi, mastlik holati va boshqalar hisobga olinadi.
Bosh miya jarohatlanishida aktiv harakatlarning saqlanish qobiliyati uning 
qon bilan bosilmaganligidan darak berib, bu kallani ochiq jarohatlanishida 
kuzatiladi. Bunda bosh miyaning qaysi qismi jarohatlanganligi muhimdir. Bosh 
miyaning stvol qismi va orqa miyaning yuqori bo’limi zararlanganda birdaniga 
harakatsizlik kuzatilsa, peshona jarohatlanganda ba’zan hatto hushi 
yo’qolmaganligi va ko’pincha sog’ayib ketishi ham mumkin.
Ayrim hollarda odamning kalla-miyasi og’ir jarohatlanganda u uzoq 
muddatgacha mustaqil harakat qilibgina qolmasdan, balki gapirishi va ancha 
hajmdagi harakatlar qilishi, faqat keyinchalik hushini yo’qotishi hamda o’lishi 
ko’zga tashlanadi.
Yurak qorinchalari zararlanishida o’lim kechroq sodir bo’lsa, bo’lmachalar 
484

---

jarohatlanishida tezroq kuzatiladi. Qorinchalar orasidagi chegaraning zararlanishi 
ancha xavfli hisoblanadi. Yurakning sanchib-kesilgan va o’q otar qurollari bilan 
jarohatlanishlarida jarohatlanuvchining aktiv harakat qilgan hollari ham ma’lum.
Katta qon tomirlarini (aorta, uyqu va son arteriyalari) jarohatlanishida ham 
ayrim hollarda jabrlanuvchini birdaniga harakatlanmay qolishi kuzatilmasligi 
mumkin.
Murdani tekshirish paytida topilgan umurtqa pog’onasining ko’krak va bel 
qismidagi sinishlar tufayli orqa miyaning jarohatlanishi, chanoq suyaklarining ko’p 
joyidan sinishi, son va boldir suyaklarining ikki tomonlama sinishida jabrlanuvchi 
ma’lum masofagacha o’rmalab borishi mumkinligi aniqlaniladi.
O’limga olib keluvchi jarohatlanishlarda harakatlanish qobiliyati haqidagi 
masalani ekspert tomonidan echilishi ancha qiyin bo’lib, ko’pchilik hollarda 
xirurglar va neyroxirurglar ishtirokida komission ekspertiza o’tkazish talab 
qilinadi.