Tibbiyot instituti talabalari uchun

Yurak chap qorinchasidagi
qonning suyulishi, shuningdek qon tomiri 
ichidagi eritrotsitlarning gemolizi ham faqatgina chuchuk suvda cho’kish paytida 
kuzatiladigan eng muhim tiriklik belgilaridan biridir. Bunga Kasper belgisi 
deyiladi.
7.
Qonga tushuvchi suv eritrotsitlarni gemolizini chaqiradi.
Buning 
natijasida yurakning chap qorinchasi va aorta intimasining imbibitsiyasi 
rivojlanadi. Yurakning chap qorinchasidagi qonning gemolizga uchrashini 
aniqlashning har xil usullari orasida eritrotsitlarning minimal rezistentligi, plazma 
va eritrotsitlardagi temirning umumiy miqdori, o’ng va chap qorinchalardagi qon 
tomchilarining cho’kish tezligi farqini aniqlash muhim ahamiyatga egadir. Buning 
uchun qonni benzol va yodning metilenli aralashmalariga solish orqali o’rganiladi. 
Dengiz suvida cho’kkanda qonning suyulishi va eritrotsitlarning gemolizi 
kuzatilmaydi, chunki dengiz suvi qon plazmasiga nisbatan gipertonik eritma 
hisoblanadi.
8. O’
t pufagini joylashgan joyi va devorida shish paydo bo’lishi 
(Rusakov belgisi).
9.
Muskullarni kuchli taranglashuvi
tufayli bo’yin, ko’krak va elka 
227

---

muskullariga qon quyilishi (Paltauf belgisi).
71-rasm. Cho’kishda o’pkaning o’tkir shishishi. 
Mikrofotografiya.
10. 
O’pkaning vistseral plevrasi xiralashuvi
.
11.
Yurakning chap tomonida havo emboliyasi bo’lishi
(Sveshnikov-
Isaev belgisi).
12. 
Bo’yin umurtqasining kompression sinishi
.
13. 
Oshqozon shilliq pardasining yirtilishi
(Avdeev-Gromov belgisi).
14. 
Suyuqlikda kvarts mineralining topilishi
(Klepche belgisi).
15.
Yurakning o’ng va chap tomonidagi qonning
har xil muddatda 
muzlashi.
Yuqorida ko’rsatilgan belgilar cho’kishning tiriklik belgilari hisoblansada, 
cho’kishga xos doimiy va tasdiqlovchi birorta belgi yo’q. Bundan tashqari, 
keltirilganlardan ko’pchiligi vaqt o’tishi bilan chirish jarayonida tezda yo’qolib 
ketadi. Shuning uchun ham suvda cho’kishining diagnostikasida anchagina 
qiyinchiliklar tug’iladi.
Murdadagi tashqi belgilar, jumladan, g’oz terisi, moyak xaltasining 
qisqarishi, murdaning tez sovushi, murda dog’ining qizg’ish tusli bo’lishi faqatgina 
murdani suvda bo’lganligidan darak beradi.
228

---

Cho’kishning diagnostikasi qiyinligi, ayniksa murdaning haddan tashqari, 
chirigan hollarida har xil laboratoriya usullari yordamida tashxis quyish taklif 
qilingan.
Cho’kishning tashxisida planktonni laboratoriya usulida aniqlash muhim 
ahamiyatga ega. Plankton bu o’simlik va hayvonlarga xos mayda jonivorlar bo’lib 
qul, daryo, dengiz va boshqa suvlarda oziqlanadi. Har bir suv havzasi uchun o’ziga 
xos planktonlar bo’lib, ular bir biridan maxsus farqlanadi. Cho’kishning 
diagnostikasida o’simliklarga aloqador planktonlar-fitoplanktonlarni, ayniksa 
diatomalarni aniqlash muhim ahamiyat kasb etadi. Fitoplanktonlar (diatomalar) 
neorganik birikmalardan kremniy bilan qoplangan kosacha shaklida bo’ladi. 
Bunday kosacha yuqori haroratga, kuchli kislota va ishqorlar ta’siriga chidamli 
bo’ladi. Diatomali fitoplanktonlar har xil shaklda bo’lib, ularning tayoqchasimon, 
yulduzchasimon, qayiqsimon va boshqa turlari uchraydi (72-rasm). Ularning 
o’lchamlari 200 mkm gacha bo’lib suv bilan katta qon aylanish doirasiga tushib 
qon oqimi bilan butun organizmga tarqaladi va parenximatoz organlar hamda 
naysimon suyaklarning iligida joylashadi (73-rasm).
Planktonning ichki organlar va suyak iligida topilishi cho’kishdan o’limning 
sodir bo’lishini isbotlovchi ob’ektiv belgi hisoblanadi.