O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi Buxoro davlat universiteti Pedagogika va jismoniy madaniyat fakulteti Til nazariyasi va metodikasi kafedrasi Sobit Avezov, Tavakkal Choriyev

1 yoshu 6 oylikdan 2 yoshgacha bo’lgan davr
nutq o’sishining 
ikkinchi davri hisoblanadi. Bu davrda nutqni tushunish qobiliyatlari 
ularning faol nutqi taraqqiyotidan ancha o’zib ketadi. Taqlid qilishning 
o’sishi natijasida ikki yoshga qadam qo’ygan bolalarning talaffuz 
etadigan so’zlari soni ortib, 200 - 300 taga etadi; ularning lug’atidagi 
so’zlar tarkibida tevarak-atrofdagi kishilarni anglatadigan so’zlar
(
qizbola, o’g’lbola, xola, amma, tog’a, amaki, buvi, buva
), uyda va 
uydan tashqarida 
(bog’da, hovlida, ko’chada)
bo’ladigan narsalarni 
anglatuvchi so’zlar, ba'zi bir hayvonlar va o’simliklarni, kunda ko’rib 
turadigan xatti-harakatlarini anglatuvchi so’zlar mavjud bo’lib, ular 
lug’at to’plamini kengaytirib boradi. Shuningdek, bu yoshdagi bolalar 
iboralar 
(kosa stol ustida turib-di; sut kosada; u erda; bu erda)
ma'nosini to’g’ri tushunish qobiliyatiga ega bo’ladilar va ularni o’z 
o’rnida ishlata olish ko’nikmasi sekin-asta shakllana boradi. Endi 
bolalar katta va kichik narsalarni bir-biridan farq qiladilar, ranglarni 

---

43 
ajrata oladilar (
qizil, ko’k, sariq, zangori
), buyumlarning boshqa 
sifatlarini (
toza, iflos, mazali, shirin
va hokazolarni) bilishga 
intiladilar. Bola nutqining bu xususiyatlari lug’atining boyib borishiga, 
faollashishiga katta ta'sir etadi. Bolalar ikki yoshga qadam 
qo’yganlarida ularda umumlashtirish qobiliyati tarkib topa boshlaydi. 
Bu nutq faoliyatiini xarakterlovchi asosiy xususiyatdir. Masalan, bola 
10 oylik va 1 yosh bo’lganda 
"Kosa qani?"
degan savolga faqat 
o’zining har doim ovqat eydigan kosasini ko’rsatadi. Ikki yoshga ham 
qo’yganda esa u muomala qilish, tevarak-atrofdagi buyumlar bilan 
tanishish jarayonida bu savolga javoban turli gapdagi va kattalikdagi 
kosalarni ko’rsatadi. Kosalarni suratlar ichidan ham tanib oladi. 
Bolaning nutqi ma'noli bo’lib boradi. Ilgari uning so’zlari faqat 
ehtiyojlarini ifodalagan bo’lsa, endi nutqning nom berish xizmati tobora 
kuchayib boradi. Bu bolaning