Архегонийли ва гулли ўсимликлар бўйича амалий машғулотлар

11-rasm. Oddiy qarag‘ay. 
1-otalik va onalik qubballi novdaning 
umumiy ko‘rinishi; 2-onalik qubbaning bo‘yiga kesimi; 3-urug‘ kurtakli 
tangacha barg; 4-urug‘ kurtakning bo‘yiga kesimi; 5-otalik qubbaning 
bo‘yiga kesimi; 6-ikkita havo pufakchali chang donasi; 7-urug‘ning 
bo‘yiga kesimi; 8-qanotchali urug‘; 9,10-urug‘ning unishi va yosh 
sporofitning voyaga yetishi 
Urug‘kurtakning chang yo‘liga kelib tushgan chang, 
u orqali nutsellusga yetib boradi. Shu yerda uning 
vegetativ hujayrasi cho‘zilib, chang naychasiga aylanadi 
va nutsellus, keyin endosperm orqali arxegoniyga 

---

47 
o‘tadi. Shu vaqtda anteridial hujayradan hosil bo‘lgan 
ikkita spermadan biri chang naychasi orqali, uning 
uchi yorilishi bilan tuxum hujayraga o‘tadi va murtak 
hosil bo‘ladi. Demak, tayyor holga kelgan urug‘da 
nutsellus endospermni o‘rab turuvchi yupqa pardaga, 
integument esa urug‘ po‘stiga aylanadi. Urug‘ po‘stidan 
yupqa qanotcha vujudga keladi. 
Qarag‘ay qubbalari ikki yilda pishib yetiladi. 
Changlanish iyun oyida bo‘lib o‘tadi va nutsellusga 
yopishgan chang kelgusi yilgacha qolib ketadi. Kelgusi 
yili yozda chang unadi, keyin otalanish hodisasi ro‘y 
berib, murtak va urug‘ rivojlanadi. Shu bilan birga 
qubba o‘sadi va kuzga kelib, urug‘lar pishgandan keyin 
yashil rangi yo‘qolib qo‘ng‘ir yoki jigarrang tusga kirib 
qoladi. Uning tangachalari biri-biridan ajralib, urug‘lar 
sochiladi. Urug‘lardan o‘simliklar unib chiqadi. 
Sarvnamolar qabilasi-Cupressales 
Sarvdoshlar oilasi-Cupressaceae 
 
Vakillari: 
1.Turkiston archasi yoki o‘rik archa – 
Juniperus
turkistanica
2. Zarafshon archasi yoki qizil archa – 
J. Seravshanica
3. Virgin archasi – J. Virginiana