Архегонийли ва гулли ўсимликлар бўйича амалий машғулотлар

– 
ikki 
bo‘lak bargli ginkgo o‘simligi hisoblanadi. Quyida shu 
o‘simlik bilan tanishamiz.
 
 

---

41 
Ikki bo‘lak bargli ginkgo 
 
Bu o‘simlik (10-rasm) har yili barglarini to‘kib 
turadigan, bo‘yi 40m. ga yetib boradigan daraxt. Tanasi 
to‘q kulrang, silliq po‘stloq bilan qoplangan, uchki 
tomonidan shoxlanadi. Barglari o‘rta qismidan bir oz 
o‘yiq bo‘lgan uchburchak shakldagi plastinkadan iborat 
bo‘lib, uzun bandga aylanadi. Barg plastinkasi ba`zan 
yaxlit bo‘ladi. 
10-rasm
. 
Ginkgo biloba.
1-qisqargan novdadagi kuchalasimon 
otaliq qubbalar; 2-mikrosporangiyli mikrosporofil; 3-qisqargan 
novdadagi onalik qubbalar; 4-alohida olingan qubba; 5-urug‘- 
kurtakning bo‘yiga kesimi; 6,7-urug‘ va uning bo‘yiga kesimi;
Ginkgo ikki uyli o‘simlikdir: uning mikro va mega-
sporangiylari har xil tuplarda hosil bo‘ladi. Mikrospo-
rangiylar kalta novdalarda rivojlanadi. Ular barg 

---

42 
qo‘ltiqlaridan o‘sib chiqqan maxsus o‘qlarda kuchalalar 
tarzida joylashgan. O‘qlardagi mikrosporangiylar uzun 
oyoqchalarda turadi va har bir oyoqchada odatda 
ikkitadan bo‘ladi. Sporangiy bilan oyoqchasi mikrospo-
rofilni tashkil etadi. Bu o‘rinda mikrosporo-filni otalik 
qubbachasi deb atash mumkin. Megosporangiylar yoki 
urug‘kurtaklar ham kalta novda-chalarda hosil bo‘lib, 
barg qo‘ltiqlaridan joy oladi. Urug‘kurtaklar uzun oyoq-
chadan iborat. Bu oyoqcha-ning yo‘g‘onlashgan yuqori 
qismida ikkitadan yoki juft holda urug‘ kurtak bo‘ladi. 
Har bir urug‘kurtak asosini halqasimon aylana bo‘rtiq 
(valik) o‘ragan. Mana shu tuzulmalarning hammasi 
(urug‘kurtak, oyoqcha, bo‘rtiq (valik)) makrosporofil 
yoki onalik qubbasi deb qaraladi. Urug‘kurtak bitta 
qalin qoplag‘ichga, ya`ni integu-mentga ega. Bu qop-
lag‘ichning uchi cho‘zilib ikki pallali mikropila yo‘liga 
aylanadi. Qoplag‘ich uchini nutsellus egallaydi va unda 
endosperm yoki arxegoniyli gametofit hosil bo‘ladi. 
Nutsellusning uchida chang kamerasi rivojlanadi. 
Mikrosporalar (changlar) mikrosporangiy ichida ta-
raqqiy etib, ularning har biri uchtadan – protallial, 
anteridial va vegetativ hujayralarga ega bo‘ladi. Bu 
hujayralar mikrospora qobiqchasiga o‘ralgan holda, 
mikrosporangiy devorini yorilishi bilan tashqariga 
tarqaladi va shamol yordamida urug‘kurtakka kelib 
tushadi, uning mikropila yo‘li orqali chang kamerasiga 
o‘tadi. Bu yerda mikrospora qobiqchasi yorilib, undagi 
3 ta hujayralardan bittasi, ya`ni vegetativ hujayra o‘sib, 
chang naychasiga aylanadi. Bu naycha ingichka o‘sim-
talar bilan nutsellusga kelib birikadi. Shu vaqtning 
o‘zida anteridial hujayradan bir tutam xivchini bor 
ikkita yirik spermatozoid paydo bo‘ladi. Chang naycha-
sining uchi yorilishi bilan spermatozoidlar chang kame-
rasidagi suyuqlikka chiqadi va bir oz vaqtdan so‘ng 
ulardan biri arxegoniydagi tuxum hujayra tomon yo‘l 
oladi, u bilan qo‘shilish natijasida otalanish sodir 
bo‘ladi. Otalangan tuxum hujayradan murtak (embrion) 

---

43 
rivojlanadi. Urug‘kurtak to‘laligicha urug‘ga aylanadi. 
Urug‘ tashqi tomonidan sersuv qalin po‘st, ichki tomo-
nidan qattiq toshsimon po‘st bilan o‘ralgan. Yupqa par-
da endosperm va uning yuqori qismidan joy olgan 
ikkita urug‘pallali murtakni o‘rab turadi. Urug‘ qulay 
sharoitga tushgandan so‘ng, ginkgo o‘simligiga ayla-
nadi.