114
hujayralarini holati immun tizim orqali, asosan hujayra immunitetini sitotoksik T-
limfotsitlari ishtirokida amalga oshiriladi. Gepatit B da HLA tizimini
faollashtiruvchi gamma-interferon ishlab chiqishini kuchayishi aniqlangan.
Natijada nativ sitotoksik T – limfotsitlarga sezgir 1-sinfga mansub to‗qimalarga
mos
molekulalar
bilan
gepatotsitlar
membranasidagi
peptid
antigenlar
ekspressiyasi yuzaga chiqadi. Sitotoksik T-limfotsitlar proliferatsiyasi kuchayib,
viruslar zararlangan gepatotsitlarni shikastlovchi, antigen maxsus killerlar
klonlarini hosil qiladi. Ozroq miqdorda 2-sinfga mansub to‗qimalarga mos
molekulalar ekspressiyasi kuzatilib, keyinchalik makrofaglarni bakteriotsidligi va
sitotoksigenligini faollashtiruvchi 1- turga hos T-xelperlar proliferatsiyasi
kuzatiladi. Oqibatda nekrozga uchragan interlobulyar va periportal gepatotsitlarni
qoldiqlari yemiriladi.
Gepatit B ni patogenezida immun javob ustivor ahamiyatga ega bo‗lsada,
infeksion jarayonni yakuniy oqibati xar doim
ham makroorganizmning immun
javobiga bog‗lik bo‗lavermaydi. Ba‘zida qo‗zg‗atuvchini biologik rivojlanishi
siklini, shu jumladan virusni faol replikatsiyasini ham inobatga olish zarur.
Masalan, virusni yuqori faol replikatsiyasi va unga munosib immun javobda tipik,
manifest o‗tuvchi o‗tkir gepatit B rivojlanadi. Bir paytning o‗zida virus
replikatsiyasining sust faolligi organizmni past himoya reaksiyasini chaqirib,
gepatit B ni yengil yoki belgisiz o‗tishi, infeksion jarayonni tezda bosilishi va
sog‗ayish bilan yakunlanadi. Bu holatda T-hujayra sitogenligini sustligi munosib
holat deb baholanmoqligi kerak. VG ni avjida jigarni shikastlanishi sitoliz
(gepatotsitlarning
shikastlanishi, membranalarni butunligini, hujayra organellarini
buzilishi), xolestaz va mezenximial yallig‗lanish reaksiyasi bilan izohlanadi.
Sitoliz asosida hujayra ichidagi metabolik jarayonlarni buzilishi, peroksid tizim
faolligini oshuvi, hujayra antioksidant tizimini susayishi yotadi, membranani
o‗tkazuvchanligini
oshirib yuborib, gepatotsitlardan hujayra ichi fermentlarini
(aminotransferazalar va boshqalar), kaliy ionlarini chiqib ketishiga sabab bo‗ladi.
Kaliy ionlari natriy va kalsiy bilan almashgani sababli, suyuqlik ushlanib,
hujayrani shishuviga olib keladi, ularda RN o‗zgaradi, oksidlanish – fosforlanish
115
buzilib, gepatotsitlarni bioenergetik potensiali pasayadi va jigar hujayralarini
faoliyati buziladi.
Qon zardobida alanin-, aspartat- aminotransferaza (AlAT,
AsAT) singari hujayra ichi fermentlarini faolligini oshuvi sitolitik sindromni
dastlabki belgisi bo‗lib xisoblanadi. Erkin bilirubinni gepatotsitlar tomonidan
ushlanishi, ularni glyukuron kislotasi bilan bog‗lanishi va o‗t yo‗llariga
ekskretsiyalash jarayonlarini buzilishi oqibatida giperbilirubinemiya kuzatiladi.
Xolestaz jigar hujayralari sekretor vazifasini pasayishi (gepatotsellyular xolestaz)
ni sitoliz bilan hamkorlikda o‗t haydalishini buzilishini aks ettiradi. Bu holda
qonda bilirubinni turli xil fraksiyalaridan tashqari o‗t kislotalari, xolesterin,
ekskretor fermentlar (ishqoriy fosfataza, gamma-glutamiltranspeptidaza – GGTP
va boshqalar)
va ayrim mikroelementlar, shu jumladan mis miqdori ham
ko‗payadi. Ko‗p klinitsistlar fulminant gepatit rivojlanishini jigarni massiv
nekroziga olib keladigan o‗ta kuchli gumoral giperimmun javobga bog‗laydilar.
Bu holda jigar to‗qimasi regeneratsiyasi to‗htab qoladi yoki juda sekinlashadi.
O‗ta kuchli immun javob immunogenetik tarzda rivojlanishi mumkin. Ayrim
izlanuvchilar fulminant gepatit rivojini VGB mutant shtammlariga (qisman HBe-
shtamm), shuningdek HBV ta‘sirida gepatotsitlarni apoptozini tezlashuviga
bog‗laydilar. Og‗ir sitolitik sindrom holatida gipokaliemik alkaloz rivojlanadi va
membranalardagi dezintegratsiya jarayoni hujayra ichidagi organellalarga
tarqaladi. Lizosomal membranalar butunligini buzilishi
natijasida proteolitik
gidrolaz fermentlarini katta miqdorda ajralishi kuzatiladi, hujayralar yemirilib,
jigarni massiv nekrozi va o‗tkir jigar yetishmovchiligi rivojlanadigan zanjirli halqa
hosil bo‗ladi. Bu davrda hayot uchun zarur a‘zolar va tizimlarda (markaziy nerv
tizimi, yurak, buyraklar, buyrak usti bezlari, oshqozon osti bezi) to‘laqonlilik, qon
quyilishlar va hujayra nekrozlari singari o‗zgarishlar kuzatiladi. O‗tkir jigar
yetishmovchiligi rivojlanishida infeksion-toksik yoki jigar ensefalopatiyasi
shaklidagi markaziy nerv tizimini zaharlanishiga bog‗liq maxsus shikastlanishi
kelib chiqadi. O‗tkir jigar yetishmovchiligida asab tizimining shikastlanishi
patogenez asosida bir tomondan jigarni antitoksik himoya vazifasini yo‗qolgani
hisobiga kelib chiqadigan chuqur modda almashinuvi buzilishlari yotadi. Buzilgan
116
modda almashinuvi natijasida hosil bo‗lgan
moddalar, serebro-toksik ta‘sir
ko‗rsatadi. Qonda ammiak, fenol, ayrim aminokislotalar miqdorini oshuvi ham
ahamiyatga molik xisoblanadi. Qonda yana pirovinograd, sut kislotalari, past
molekulyar yog‗ kislotalari miqdori ham ortadi. Boshqa tomondan, jigar
to‗qimasini o‗zini yemirilishida hosil bo‗lgan moddalar ham zaharli ta‘sir
qilish
xususiyatiga ega bo‗ladi. Serebrotoksik moddalar ta‘sirida birinchi navbatda bosh
miya po‘stlog‗idagi nerv hujayralarini o‗zgarishlari kuzatiladi. Markaziy nerv
tizimining faoliyati bu hollarda komatoz holat rivojlanishi darajasigacha buziladi.
Gepatitni nisbatan tekis kechgan hollarida organizmni viruslardan ozod bo‗lib,
immunitet shakllanishi patogenezining oxirgi bosqichi xisoblanadi.
Sxema 2. VGB patogenezi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
