O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi, andijon davlat tibbiot instituti

Epidemiologiyasi.
Botulizm jaxondagi deyarli barcha mamlakatlarda uchrab 
turadi. Aholisi konservalangan mahsulotni ko‗p iste‘mol qiladigan mamlakatlarda 
kasallik hollari ko‗proq qayd etiladi. O‗zbekistonda aholi qishga mahsulotlarni 
yoppasiga konservalashga o‗tgan vaqt (70 yillar) dan boshlab, botulizm kasalligi 
ko‗paya boshladi. 
Botulizm bakteriyalari uy hayvonlari organizimidan tuproqqa tushib spora 
hosil qiladi va uzoq vaqt saqlanadi. Mahaliy o‘g‗it solingan tuproqlarda sporalar 
doimo mavjud. Sporalar tuproqdan suv, o‗simlik, sabzavotga tushadi va tarqaladi. 
Ovqat mahsulotlari vositasida sporalar odam va hayvon organizmiga tushadi va 
najasi bilan tashqariga ajralib chiqadi. Katta miqdorda bakteriya odam 
organizimiga tushsa ichaklarda toksin hosil qilishi mumkin. Sporalar bilan 
ifloslangan mahsulot anaerob (havosiz) sharoitda tayyorlanadigan yoki 
saqlanadigan mahsulotga tushib qolsagina, botulotoksin hosil bo‗ladi. Bunday 
sharoit asosan konserva tayyorlaganda, baliqni tuzlab yoki dudlab saqlaganda 
mavjud bo‗ladi. Odam botulotoksin tutgan mahsulotni iste‘mol qilish natijasida 
kasallanadi. Katta yaralar spora tutgan tuproq bilan ifloslanganida yara botulizmi 
kelib chiqadi. U g‗oyat og‗ir o‗tadi va ko‗pincha o‗lim bilan tugaydi. 
Botulotoksin juda kuchli zahar bo‗lgani uchun ilgari bakteriologik qurol 
sifatida ham tayyorlanar edi. Quritilgan toksinni sochilsa, botulotoksin odam 
organizmiga aerogen yo‗l - nafas yo‘llari orqali ham tushishi mumkin. 
Patogenezi.
Botulizm kasalligi kelib chiqishida 3ta omil ahamiyatga ega: 

---

83 
toksin, mikrob va organizmning toksin ta‘siriga sezgirligi. Eng asosiy ta‘sir 
ko‗rsatuvchi omil toksin xisoblanadi. Toksin odam organizmiga og‗iz va nafas 
yo‗llari orqali tushadi. Toksin asosan me‘da ichakning boshlang‗ich qismlarida 
so‗riladi. Zahar dastlab ovqat hazm qilish yo‗llarining nerv-tomir tizimiga ta‘sir 
etadi va me‘da-ichaklarda parez ro‗y beradi (peristaltika yo‗qoladi). So‗ngra zahar 
qonga so‗riladi va unda 72 soatgacha saqlanib, butun organizmga tarqaladi. 
Ayniqsa, bosh miyaning asos qismi va miya X11 juft nervlarini kuchli zararlaydi. 
Yurakda toksik miokardit rivojlananishi mumkin. Botulotoksin nerv tizimida 
uglevod almashuvini buzish bilan birga xolinatsetiltransferaz ishlab chiqarishni 
buzilishi sinapslarda atsetilxolin mediatorini hosil bo‗lishini to‗xtatadi va natijada 
impuls o‗tishi kamayadi yoki to‗xtaydi. Parasimpatik nerv tizimiga ta‘sir ko‗rsatib 
faoliyatini susaytiradi, natijada midriaz, og‗iz qurushi, qabziyat belgilari paydo 
bo‗ladi.