O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. G. G‘aniyev, A. K. Avliyoqulov

12- rasm.
6-§.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

20
tàsàvvur qilingàn. Òo‘lqin nàzàriyagà muvîfiq
yorug‘lik to‘lqinlàri elàstik to‘lqinlàrdàn ibîràt
bo‘lib, 
efir
dåb ataluvchi màõsus muhitdà tàr-
qàlishi lîzim bo‘lgàn. Ya’ni måõànik to‘lqinlàr
suv sirtidà tàrqàlgànidåk, yorug‘lik to‘lqinlàri
efirdà tàrqàlàdi, dåb hisîblàngàn.
Gyuygåns prinsipi. 
Yorug‘likning tàrqàli-
shini tushuntirish màqsàdidà Gyuygåns quyi-
dàgi prinsipni tàklif qilàdi (I qism, 29- § ga
qàràng). 
Ìuhitning yorug‘lik to‘lqini yetib
bîrgàn hàr bir nuqtàsi ikkilàmchi to‘lqinlàrning
nuqtàviy mànbàyi bo‘làdi.
Ikkilàmchi to‘lqinlàrgà urinmà sirt kåyingi paytdagi to‘lqinlar
sirti bo‘lib (13- ràsm), tàrqàlàyotgàn to‘lqinlàrning shu îndàgi
to‘lqin frîntini ko‘rsàtàdi. Bir fàzàdà tåbrànàyotgàn muhit nuqtà-
làrining gåîmåtrik o‘rni 
to‘lqin sirti
, qàràlàyotgàn vàqtdà tåbrànish
yetib bîrgàn nuqtàlàrning gåîmåtrik o‘rni esà 
to‘lqin frînti 
dåyilàdi.
Frîntning shàkligà qàràb, to‘lqinlàr 
yassi
và 
sfårik
to‘lqinlàrgà
àjràtilàdi.
Bir jinsli, izîtrîp muhitdà tàrqàlàyotgàn sfårik to‘lqinning
t
vàqtdàgi frînti 
S
1
bo‘lsin. Gyuygåns prinsipigà àsîsàn, 
S
1 
dà
yotgàn nuqtàlàrning hàr biri 
v
·
D
t
ràdiusli sfårik to‘lqinlàrning
ikkilàmchi nuqtàviy mànbàyigà àylànàdi và 
t
+ D
t
pàytdàgi to‘lqin
frînti bu ikkilàmchi to‘lqinlàrgà urinmà sirtdàn ibîràt bo‘làdi.
Shu bilàn birgà yorug‘lik to‘lqinlàri elåktrîmàgnit to‘lqinlàrdàn
ibîràtligi hàm bizgà mà’lum.
Òo‘lqin nàzàriyaning kàmchiliklàri.
Yorug‘likning to‘lqin nàzàriyasi judà ko‘p
hîdisàlàrni tushuntirib bårà îlgàn bo‘lsà-dà
(bu hîdisàlàr bilàn kåyingi màvzulàrdà bàtàfsil
tànishàmiz), mà’lum kàmchiliklàrdàn hàm
xîli emàs edi. Bu kàmchiliklàrning eng asosiysi
uning efir dåb ataluvchi muhitdà tàrqàlishiga
oid mulîhàzàdir. Efirni «såzish» màqsàdidà
o‘tkàzilgàn ko‘plàb tàjribàlàr esa muvàffàqiyat-
sizlikkà uchràdi. Bundàn tàshqàri, yorug‘-
likning to‘lqin nàzàriyasi biz kåyingi bîbdà
tànishàdigàn jismlàrning nurlànishi, fîtîeffåkt,
Êîmptîn effåkti kàbi bà’zi hîdisàlàrni tu-
shuntirishgà hàm îjizlik qildi.