O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

6. Likvidlik va kassa rejasini bajarish 
Milliarder Xovard Xyuzning (Howard Hughes) naqd pul va kredit 
kartochkalarisiz uni hech kim tanimaydigan shaharda qolib ketgani to‘g‘risida 
afsona bor. Ovqat, boshpana va yo‘lkiraga puli bo‘lmaganligidan uning sovuq va 
ochlikdan o‘lishiga biroz fursat qolgan, xolos. Har qanday korporatsiya xuddi 
shunday ahvolda tushib qolishi mumkin. Iqtisodiy ko‘rsatkichlari va obro‘si 
baland firmalar ham jiddiy moliyaviy muammolarga duch kelishi va hatto bir kun 
kelib to‘satdan puli tugab qolsa yoki kreditni qaytaraolmasa, bankrotlikka 
(kasodga) uchrashi mumkin. Kamdan kam hollarda faqat qisqa muddatli daromad 
va xarajatlarni samarali boshqarish evazigagina katta muvaffaqiyatga erishish 
mumkin. Ammo ular noto‘g‘ri boshqarilsa, firma bankrotlikka yuz tutishi aniq.
Товар-моддий 
захираларнинг 
корхонада бўлиш 
вақти 
Буюртма 
олинди 
Омборга 
етказилди 
Хом-ашё ва 
материаллар ҳақини 
тўлаш учун счёт-
фактура олинди 
Кредиторлик 
қарзи муддати 
Пул тўловлари 
амалга 
оширилди 
Тайёр 
маҳсулот 
сотилди 
Дебиторлик қарзи 
муддати 
Пул маблағлари 
айланиш цикли 
давомийлиги 
Вақт 
Сотилган 
маҳсулот учун пул 
олинди 
Хом-ашё ва 
материаллар 
сотиб 
олинди 

---

447 
Xovard Xyuzning muammosi shunda ediki, u nolikvidlik vaziyatiga tushib 
qolgan edi. Jismoniy yoki yuridik shaxs ma’lum xarid uchun zudlik bilan to‘lash 
yoki o‘z qarzini belgilangan muddatda to‘lash uchun zarur mablag‘ga egaligi 
holati 
likvidlik
(liquidity) deyiladi. Aks vaziyat nolikvidlikni anglatadi, ya’ni 
inson yoki firma ma’lum xarid uchun zudlik bilan to‘lash yoki o‘z qarzini 
belgilangan muddatda to‘lash uchun zarur mablag‘ga ega, ammo buni zudlik bilan 
amalga oshirolmaydi
119
.
Aktivlarining nolikvidligi oqibatida biror-bir muammo kelib chiqishiga yo‘l 
qo‘ymaslik uchun firma bo‘lajak daromad va xarajatlar bo‘yicha prognozlarni 
imkon qadar aniq tuzishi kerak. Ushbu barcha prognozlar aks ettiriladigan reja 
kassa rejasi (cash budget) deb ataladi.