O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

2. Qimmatbaho qog‘ozlar savdosi qoidalari 
Qimmatbaho qog‘ozlar savdosi qoidalari odatda uyushgan birjalar 
tomonidan o‘rnatiladi. Shundan so‘ng u tegishli qonun bilan tasdiqlanadi. Bu 
qoidalar savdo operatsiyalarini o‘tkazishda xarajatlarni minimumgacha 
kamaytirish maqsadida savdo tartibi (protsedurasi)ni standartlashga mo‘l-
jallangan. Ideal holatda shu kabi qoidalar sinchkovlik bilan o‘ylab chiqilishi 
hamda savdoni eng kam xarajatlari bilan rag‘batlantirishi zarur edi. Lekin amalda 
ular ko‘pincha yetarlicha erkin xarakterga ega. Shunga qaramasdan, tan olish 
kerakki, bu kabi qoidalarning butunlay yo‘qligidan ko‘ra mavjudligi afzalroqdir. 
3. Buxgalteriya hisobi tizimlari 
Moliyaviy ma’lumotdan samarali foydalanish uchun u ma’lum bir standart 
shaklida taqdim etilgan bo‘lishi lozim. Moliyaviy hisobotlar tizimini o‘rganuvchi 
predmet yoki fan
buxgalteriya hisobi
deyiladi. Buxgalteriya hisobi tizimlari 
umumiy moliyaviy tizim infratuzilma-sining eng muhim qismi hisoblanadi. 
Ma’lumki, dastlab buxgalteriya hisobi tizimlari moliyaviy bitimlar tuzish 
jarayonlari evolyutsiyasi bilan birga parallel ravishda rivojlangan. Arxeologlar 
eramizdan avvalgi 2000 yillarga tegishli qadimgi Vavilonda tuzilgan moliyaviy 
operatsiyalar bo‘yicha murakkab va batafsil hisobotlarni topishgan. Hozirgi 
kungacha buxgalteriya hisobi tizimining rivojlanishida asosiy “sakrash” bo‘lgan 
ikki tomonlama yozish uslubidagi buxgalteriya hisobiga o‘tish – Italiyada – 
Uyg‘onish davrida sodir bo‘ldi. Mazkur uslubning yuzaga kelishida savdo va 
bank ishlari sohasidagi murakkab moliyaviy operatsiyalarni kuzatib borishga 
bo‘lgan talab rag‘batlantiruvchi omil bo‘lib xizmat qildi.
 
 
 
 

---

402 
21-MAVZU. ZAMONAVIY(AMALIY) MOLIYAVIY