Э. Шодмонов, Д. Бабабекова, Б. Турсунов корхона иқтисодиёти ва инновацияларни бошқариш

 
5.2.Корхонада режалаштиришнинг услубий асослари, 
тамойиллари ва вазифалари 
Режалаштириш услубияти
– бу иқтисодиѐтни бошқаришнинг турли 
бўғинларида, жумладан, корхоналарни бошқаришда режаларни ишлаб чиқиш 
усуллари мажмуасидир. Аввалги режали иқтисодиѐт шароитларида у аввало 
режа органларининг, ҳам собиқ иттифоқ миқѐсида, ҳам алоҳида респуб-
ликалар миқѐсида амал қилган 
иқтисодий ва ижтимоий ривожланишнинг 
асосий йўналишларини ишлаб чиқиш бўйича услубий кўрсатмаларга
таянар эди. Иқтисодиѐтнинг муҳим соҳа ва тармоқларини жорий ва 
истиқболли режалаштириш ушбу кўрсатмалар асосида амалга оширилади. 
Мазкур ҳолатда режалаштириш услубиятига кўра, ―юқоридан пастга‖ 
тамойили асосида назорат рақамлари, лимит ва нормативлар туширилар, 
кейин эса ―пастдан юқорига‖ тамойили асосида, яъни корхоналардан юқори 
турувчи органларга қайта узатилар эди. ―Юқори‖ даражада режа 
кўрсаткичлари йириклашган тавсифли бўлса, корхоналар миқѐсида эса 
ишлаб чиқариш билан боғлиқ ҳолда муайян ва деталли тавсифга эга бўлади. 
Режалаштиришда ушбу тизимнинг камчилиги шунда эдики, деярли ҳар бир 
корхонанинг фаолият режаси мажбурий тарзда ―юқоридан‖ тасдиқланиши 
зарур эди. Бусиз режа ўз реаллигини йўқотар эди. 

---

Бозор иқтисодиѐти шароитларида корхоналар ўз фаолиятини 
режалаштиришни мустақил равишда амалга оширади. Бироқ бу 
режалаштиришнинг текшириб кўрилган ва фойдали усулларидан воз 
кечишни англатмайди. Бугунги шароитларда ҳам корхоналар фаолиятини 
режалаштириш-техник-иқтисодий ҳисоб-китоблар, прогрессив норма ва 
нормативлар, иқтисодий таҳлил, муқобил вариантларни танлашга асос-
ланади. 
Режалаштиришнинг энг кўп тарқалган усуллари қаторига қуйидаги-
ларни: баланс, норматив, иқтисодий-математик, статистик, омиллар бўйича, 
кўп вариантли ҳисоб-китоб усули кабиларни киритиш мумкин. Режаларнинг 
асосланганлик даражасини оширувчи ва уларни тезда амалга оширилишига 
хизмат қилувчи, шунингдек, таваккалчилик ва вужудга келиши мумкин 
бўлган талофатларни камайтирувчи усул энг самарали усул ҳисобланади. 
Ҳозирги пайтда 
баланс усули
нинг аҳамияти ошиб бормоқда. Ушбу 
усулнинг моҳияти, ўзаро алоқада бўлган кўрсаткичларни солиштириш билан 
ифодаланади. Баланс усули асосида корхонанинг ишлаб чиқариш восита-
лари, ишчи кучи, ишлаб чиқариш қувватига бўлган талаблари ва уларнинг 
манбалари аниқланади. Бундан келиб чиққан ҳолда