Xix bo b. Iqtisodiyotning siklliligi va makroiqtisodiy beqarorlik

Psixologik nazariya. 
Iqtisodiyotning siklli rivojlanishini tu- 
shuntirishda iqtisodiy nazariyalar bilan bir qatorda psixologik 
nazariyalar ham keng o'rin olib bormoqda. Psixologik nazariya 
tarafdorlariga J.M.Keyns, U.Mitchell, F.Xayek va boshqalarni 
kirtish mumkin. Ularning fikricha, insondagi optimizm va pes- 
simizm faoliyat aktivligiga obyektiv iqtisodiy omillar: foiz me’yori. 
pul oqimi, foyda va boshkalar ta’sir ko'nsatib, buning natijasida 
ishlab chiqarishning qisqarishi yoki kengayishi ro'y beradi.
K reditning kengayishi, talab va ishlab chiqarishning 
o'sishi odam larning kayfiyatini ko‘taradi va aksincha. Bun­
dan tashqari, kishilar borgan sari likvidligi yuqori boMgan 
pul jam g'arishga moyilligi ortib borishi va o 'z navbatida, 
iqtisodiy rivojlanishga ta ’sir etishini ko‘rsatishadi.
Hozirgi zamon iqtisodiy fanida iqtisodiy siklning 1380dan ortiq 
turlari mavjudligi ta’kidlanadi4. Quyidagi 1-jadvalda ularning 
ko'pchilik iqtisodchilar tomonidan tan olingan eng asosiy turlari 
ifodalangan.
1-jadval
Sikllarning asosiy turlari
Sikl turlari
Siklning
davomiyligi
Asosiy xususiyatluri
K itchin sikli
2 - 4 yil
Zaxiralar miqdori -> Y aM M , inflyasiya, 
bandlikning tebranishi, tijorat sikllari
Juglar sikli
7 - 1 2 yil
Investitsion sikl -> Y aM M , inflyasiya va 
bandlikning tebranishi
K uznets sikli
16-25 yil
Darom ad -> immigratsiya -> uy-joy qurilishi 
-> yalpi talab -> darom ad
K ondratev
sikli
40-60 yil
Texnika taraqqiyoti, tarkibiy o'zgarishlar
Forrester sikli
200
yil
Energiya va m ateriallar
TolTlcr sikli
1000-2000
vil
Sivilizatsiyalarning rivojlanishi
4 
Q arang: Ekonom ichcskaya icoriya: Uchcbnik. 
I/d ., ispr. i dop. / Pod obsli. 
red. akad. V.I.V idyapina, A .I.D obrinina, G .P.Juravlcvov, L.S.Tarasevicha. 
М.: 
IN F R A -M , 2005, 469-bct.
544
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Kitchin sikli 
zaxiralar sikli deb ham nomlanadi. Bunda 
Jozef Kitchin (1926 y.) o ‘zining e ’tiborini tovar zaxiralarin- 
ing harakat chog‘idagi moliyaviy hisoblar va sotish narx- 
larini tahlil qilish asosida 2 yildan 4 yilgacha davr davomi- 
dagi qisqa toMqinlarni tadqiq qilishga qaratadi. Ayniqsa, u 
siklning davomiyligini jahondagi oltin zaxiralarining tebran- 
ishlari bilan bog‘lab, uni 3 yilu 4 oyga teng, deb hisoblaydi. 
Biroq qisqa muddatli sikllar sabablarining bunday izohi 
bugungi kunda ko'pchilik iqtisodchilarni qoniqtirmaydi.