Ayupova M. Yu

 
i
 
tovushini talaffuz etishni taklif etadi. Shunda L 
tovushi hosil bG‘ladi. 
L
tovushi shu usulda mustaqil hosil bo‘lganidan keyin logoped 
bolaga tilni yuqoriga, tishlar orasiga olib 
l
tovushini talaffuz etishni taklif etadi. 
L 
tovushi nutqda aniq hosil bo‘lgach, u ochiq, yopiq bo‘g‘inlarda, so‘zlarda, jumlalarda, 
she’rlarda mustahkamlanadi. 
3-usul. Logoped bolaga a tovushini talaffuz qilishni va shu zahotiyoq tilning uchini 
keng yoyib yengilgina tishlashni taklif etadi. Bunda l tovushi aniq hosil bo‘ladi. 
Shundan so‘ng l tovushini to‘g‘ri artikulyatsiyada talaffuz etish o‘rgatiladi. L tovushi 
nutqda aniq va to‘g‘ri hosil bo‘lgach, u bo‘g‘inlarda, so‘zlarda, jumlalarda, she’rlarda 
mustahkamlanadi. 
Til orqa va chuqur til orqa tovushlari (k, g, x, q, ғ) dagi kamchiliklarni 
tuzatish 
 
Talaffuz vaqtida k, q tovushlari hosil bo‘lmasa kappatizm, g, g‘ – gammatsizm, x, 
h – xitizm deb ataladi. Ushbu tovushlar nutqda boshqa tovushlarga almashtirilsa 
parrakappatsizm
, 
paragammatsizm
, 
paraxitizm
deb ataladi. 
Til orqa va chuqur til orqa tovushlari talaffuz qilinganda artikulyatsion a’zolar 
holati quyidagi holatda bo‘ladi (12-rasm). 
K-G
tovushi talaffuz qilinganda tilning orqa qismi yumshoq tanglay tomon 
yoysimon shaklida ko‘tarilib, pastki tishlarga tegib turadi. Qattiq tanglay bilan tilning 
o‘rta qismi orasidagi masofa torayadi. SHu masofadan siqilib, kuch bilan yorib chiqqan 
havo 
k
va 
g
 
undosh tovushini hosil qiladi. 
X
tovushi talaffuzi vaqtida lablar va tishlar oralig‘i o‘rta va orqa qismi yoysimon 
shaklda yuqori tomon ko‘tariladi va tanglayga tegib turadi. Qattiq tanglay bilan tilning 
oxirgi qismi o‘rtasida ma’lum oraliq hosil bo‘ladi. Yumshoq tanglay esa biroz 
ko‘tariladi. Tilning orqa qismi va yumshoq tanglay oralig‘idan sirg‘alib o‘tgan havo 
to‘lqini yumshoq tanglayni titratib shovqin hosil qiladi. 

---

1. 
H
tovushi talaffuzi vaqtida artikulyatsiya 
organlari avvalgi tovushdek bo‘lib, butun
nutq a’zolari erkin holatda bo‘ladi.
Chiqayotgan havo oqimi hech qanday to‘siqqa
uchramay, 
h
undosh tovushini hosil qiladi. 
Q 
tovushi talaffuzi vaqtida tishlar
oralig‘i bir barmoq kengligida ochiq bo‘lib,
lablar erkin holatda turadi. Tilning chekka 
qismi yuqori tishlar qatoriga tegib turadi.
Tilning orqa qismi va o‘zagi yoysimon shaklda
egilib, yumshoq tanglayga tegib turadi. Bunda
til o‘zak tomon tortilib, til bilan qattiq tanglay orasidagi masofa torayadi. 1. Havo oqimi 
toraygan masofani yorib, shovqinli 
q
tovushini hosil qiladi. 
Ғ
tovushining talaffuzi paytida tishlar oralig‘i q tovushi talaffuzi vaqtidagidan 
kengroq ochilib, til uchi pastki tishlar qatoriga tegib turadi. Lablar q tovushidagidek 
ikki yonga tomon biroz tortiladi. Qattiq tanglay bilan til yuzasi oralig‘idagi masofa bir 
tekisda bo‘lmaydi. Chiqayotgan havo oqimi til orqa qismi va yumshoq tanglay orasidan 
sirg‘alib chiqib, ko‘tarilgan yumshoq tanglayni tebratadi.