Ayupova M. Yu

Tayyorlov bosqichi
. Bu bosqichning asosiy maqsadi bola diqqatini maqsadga 
qaratilgan logopedik jarayonga qaratish. Buning uchun bir qator umumpedagogik va 
maxsus logopedik masalalarni yechish lozim. 
Muhim umumpedagogik masalalardan biri mashg‘ulotlar yo‘nalishini 
shakllantirishdir: logoped bolani logopedik kabinet jihozlariga, muhitiga o‘rgatishi, 
bolada mashg‘ulotga nisbatan qiziqish va xohish uyg‘otish lozim. Bolalarda notanish 
odamlarga nisbatan uyalish, tanglik, indamaslik ba’zi hollarda, hatto qo‘rquv hollari 
ham kuzatiladi. Logopeddan asosan xushmuomalalilik talab qilinadi; bola bilan 
munosabatda rasmiyatchilik, qattiq qo‘llik qilish kerak emas. 
Bola mashg‘ulot qoidalariga rioya qilishi, logoped bergan instruksiyalarni 
bajarishni, muloqotga faol ravishda kirishishni o‘rganishi kerak. Mashg‘ulotlarga 
tushungan holda, erkin faoliyat shaklida yondashishni shakllantirish lozim. 
Tayyorlov etapining muhim masalalaridan biri erkin diqqat, xotira, fikrlash 
operatsiyalarini, analiz va sintez, taqqoslash, xulosa chiqarish operatsiyalarini 
rivojlantirishdir. 
Maxsus logopedik masalalardan biri tovushlarni bir-biridan ajratishga, tanishga, 
artikulyatsiyani shakllantirishni bilish va ko‘nikishga o‘rgatishdir. 

---

Bu masalalar dislaliyaning qaysi formasi ekanligiga qarab parallel yoki ketma-ket 
ravishda yechiladi. Idrok qilish jarayoni buzilmagan artikulyar formada (fonematik yoki 
fonetik) bo‘lsa, yuqoridagi masalalar parallel ravishda olib boriladi. 
Dislaliyaning akustiko-fonematik formasining muhim masalasidan biri bolalarni 
fonemalarni tanishga, ajratishga va eslab qolishga o‘rgatishdir. Bu yuqoridagi 
masalalarni yechmasdan tovushlarning to‘g‘ri talaffuzini shakllantirishga o‘tib 
bo‘lmaydi. Bola tovushni to‘g‘ri talaffuziga erishishi uchun, u tovushni (fonemani) 
eshita bilishi lozim. 
Dislaliyaning aralash va murakkab shaklida retseptiv bilimlarni rivojlantirish 
uchun artikulyar bazani shakllantirish lozim. Fonematik idrok qo‘pol buzilgan bo‘lsa, 
artikulyar bilim va malaka jarayonlarini shakllantirish ishlari olib boriladi. 
Artikulyatsion bazani shakllantirish uchun bir qancha mashqlar turi, metodik 
tavsiyalar, talaffuzni to‘g‘rilash uchun qo‘llanma va didaktik talablar ishlab chiqilgan. 
Dislaliyada qo‘pol motor buzilishlar yo‘q. Dislalik bolada nutq uchun maxsus 
bo‘lgan artikulyatsion organlar harakatining ayrimlari shakllanmagan. Artikulyatsion 
organlar harakatining shakllanish jarayoni erkin va tushungan holda amalga oshadi: 
bola vazifani to‘g‘ri bajarishga va artikulyatsion organlar harakatini nazorat qilishga 
o‘rganadi. Zarur bo‘lgan harakatlar oldin ko‘rsatilib taqlid qilish asosida 
shakllantiriladi: logoped oyna oldida bolaga tovushning to‘g‘ri artikulyatsiyasini 
ko‘rsatadi, tushuntiradi, qanday harakatlarni bajarishni ko‘rsatadi va qaytarishni 
so‘raydi. Ko‘rish nazorati ostida bir necha marta qaytarish natijasida bola to‘g‘ri 
(kerakli) vaziyatni egallashga erishadi. Agar bola qiynalsa, logoped zond yoki shpatelь 
bilan yordam beradi. Keyingi mashg‘ulotda ko‘rsatmasiz og‘zaki instruksiya bo‘yicha 
qildirishga harakat qilish kerak. Keyinchalik bola to‘g‘ri bajarayotganini kinestik 
sezgisi asosida tekshirishi mumkin. Bola qachon artikulyatsiyani ko‘rsatmasiz, bexato 
bajarsa, Shunda o‘zlashtirib olgan bo‘ladi. 
Tovush talaffuzini