Ayupova M. Yu

Burun sigmatizmi
. Nutqning bunday nuqsonida sirg‘aluvchi va shovqinli 
tovushlar talaffuzi paytida tilning orqa qismi yumshoq tanglay pastga tushishi natijasida 
havo oqimi burun orqali chiqadi va 
x
tovushiga o‘xshash, beo‘xshov tovush paydo 
bo‘ladi. 
 
Turli xil sigmatizmlarni bartaraf qilish 
Sigmatizmlarni bartaraf etish uchun kamchilik xarakteriga qarab, turli metodlarni 
qo‘llash mumkin. 
1.
Tish aro sigmatizmini bartaraf etishda logoped bolaga yuqori va pastki tishlarni 
bir-biriga yaqinlashtirib, tilning uchini pastki tishlar orqasiga qo‘yib 
s
tovushini talaffuz 
etishni buyuradi va 
s
tovushi aniq eshitilmasa unga yordam beradi. Bunda logoped zond 
yoki gugurt cho‘pi bilan tilning uchini pastki tishlar orqasiga bosib turib, 
s
tovushini 
ayttirib ko‘radi. Shunda 
s
tovushi aniq hosil bo‘ladi. Keyinchalik 
s
tovushi unli 
tovushlarga qo‘shib talaffuz etiladi. 
S
tovushi aniq, to‘g‘ri hosil bo‘lgandan so‘ng 
z
tovushini talaffuz etishga o‘tiladi. 
Bunda 
s
tovushiga ovoz qo‘shib talaffuz etilsa, 
z
tovushi hosil bo‘ladi. 
2.
Lab va tish sigmatizmini bartaraf etishda logoped bolaga (
s 
tovushining 
talaffuzida) lablarni yuqori va pastki tomonga (bunda milklar ko‘rinishi kerak) 
yo‘naltirishni taklif etadi. Agar bola bu vazifani bajara olmasa, logoped yordam beradi. 
Buning uchun u bolaning pastki labini barmog‘i bilan pastga tortadi va iljayishni 
buyurib turib, 
s
tovushini talaffuz qildiradi. So‘ngra hosil qilingan 
s
tovushi ochiq va 
yopiq bo‘g‘inlarda mustahkamlanadi. Keyinchalik esa bu tovush mexanik suratda 
talaffuz etiladigan bo‘ladi. 
3.
Til oldi sigmatizmini bartaraf qilishda logoped ikki usuldan foydalanishi 
mumkin: 
a) havo oqimini yuqori va pastki tishlar orasidan chiqarish; bunda logopedik 
maxsus zond yoki gugurt cho‘pi yordamida tilning uchini pastki tishning orqasida 
yengilgina bosib turiladi va havo chiqariladi; 

---

b) tilning uchini keng yoyib yuqori va pastki tishlar orasiga olish va havo oqimini 
chiqarish. Bunda havo oqimi tilning uchiga tegib 
s
tovushiga o‘xshash «shovqinli» 
tovush hosil bo‘ladi. So‘ngra logoped maxsus zond bilan tilning uchini yengilgina 
bosib, pastki tishning orqasiga o‘tkazadi va bolaga havo oqimini chiqarishni buyuradi, 
Shunda s tovushi aniq hosil bo‘ladi. Tovush hosil qilingach, u avval bo‘g‘inlarda, so‘ng 
so‘zlarda, she’rlarda mustahkamlanadi. 
4.
SHovqinli sigmatizmni bartaraf etish uchun yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan til oldi 
sigmatizmini bartaraf etishning «b» punktidagi usuldan foydalanish mumkin. 
5.
Yon sigmatizmni bartaraf etish uchun esa bir necha usullar tavsiya etiladi: 
a) logoped oyna oldida taqlid qilish usuli bilan bolaga to‘g‘ri tovush talaffuzini 
o‘rgatadi. Bunda asosan taqlid qilish usulidan foydalaniladi; 
b) logoped mexanik usulda foydalangan holda to‘g‘ri tovush talaffuzini hosil 
qiladi. Buning uchun logoped maxsus zond yoki gugurt cho‘pi yordamida tilning 
oldingi qismini pastga bosib turib, havo oqimini chiqarishni buyuradi, Shunda 
s
tovushi 
hosil bo‘ladi; 
v) tovushning to‘g‘ri artikulyatsiyasini hosil qilish uchun tish aro sigmatizm hosil 
qilinadi. Buning uchun havo oqimini til o‘rtasidagi ariqchadan chiqarishga urinib 
ko‘riladi, Shunda s tovushiga o‘xshash tovush hosil bo‘ladi. So‘ng til uchi pastki tishlar 
orqasiga tushiriladi, Shunda aniq s tovushi hosil bo‘ladi. 1. 
Hosil qilingan tovush 
nutqda mustahkamlangach, so‘ng bo‘g‘inlarda, so‘zlarda, she’rlarda mustahkamlanadi. 
6.
Burun sigmatizmini bartaraf qilishda havo oqimi og‘iz bo‘shlig‘idan 
o‘tkaziladi. Buning uchun turli o‘yin mashqlaridan foydalaniladi. Masalan, burundan 
nafas olib, og‘izdan chiqarish; og‘iz bilan nafas olib, nafas chiqarishda yonib turgan 
shamni puflab o‘chirish, paxta bo‘lakchalariga qarab puflash, qog‘oz parchalariga 
puflash, qog‘oz parchalariga puflash. 1. 
Havo 
oqimini 
og‘iz 
bo‘shlig‘idan 
chiqarishga erishilgandan so‘ng yuqorida qayd etilgan usullar yordamida 
s
tovushi hosil 
qilinadi.