2-Mavzu: Mustaqillik arafasidaО„zbekistondagi ijtimoiy-siyosiy
jarayonlar
Reja:
1. О„zbekistonning iqtisodiy hayoti: turg„unlik holatlari.
2. Milliy va mintaqaviy muammolar.
3. Respublikaning ijtimoiy, siyosiy va madaniy hayoti.
4. О„zbekiston - mustaqillikka erishish yо„lida.
1.
О„zbekistonning iqtisodiy hayoti: turg„unlik holatlari.
Yigirmanchi asrning ikkinchi yarmida О‗zbekistonda mavjud tuzumning
ta‘siri va partiyaning davlat organlariga bevosita va bilvosita aralavushi kuchaydi.
Partiya mamlakat hayotining barcha jabhalarini о‗z ta‘sir doirasiga olgan edi.
Sobiq Ittifoq respublikalari Markazning kо‗rsatmalarini shubhasiz bajarardilar.
О‗zbekiston ham bundan mustasno emas edi. Respublika о‗z chegaralaridan
tashqarida va kо‗pincha о‗z manfaatlarini hisobga olmay, ishlab chiqilgan ijtimoiy-
iqtisodiy dasturlar va rejalarni amalga oshirishga majbur bо‗ldi.
О‗zbekistonga agrar respublika sifatida qaralib, unga xom ashyo
qо‗shimchasi vazifasi yuklatilgan edi. Bunday tugallanmagan
ishlab chiqarish
texnologiyasi iqtisodiyotni bir tomonlama rivojiga asos bо‗lish bilan birga, mavjud
boy xom ashyoni tayyor mahsulotga aylantirishga imkon bermas edi.
Paxta yakkahokimligi о‗zbek xalqi uchun halokatga aylandi. Markazning
bosimi ostida paxta uchun kо‗proq yerlar ajratildi va qishloq aholisining shaxsiy
tomorqalari hajmi cheklandi. Milliy iqtisodiyotning deyarli barcha tarmoqlari, shu
jumladan, sanoatning rivojlanishi paxtachilikning manfaatlariga bog‗liq edi.
Respublikaning energiya va yoqilg‗i bazalarining kengayishi paxtachilik
muammolarini hal qilishga qaratilgan edi.
Paxtachilikni rivojlantirish, qishloq xо‗jaligini
mexanizatsiyalashtirish, paxta
hosildorligini oshirish uchun mineral о‗g‗itlar ishlab chiqarish va sug‗orish
inshootlarini kengaytirish katta xarajatlarni talab qildi. Natijada, yangi yerlarni
о‗zlashtirish bilan bog‗lik agrotexnik talablar qо‗pol ravishda buzildi,
ijtimoiy
iqtisodiyotning diversifikatsiyalangan rivojlanishiga e‘tibor bermaslik, paxta
yakkahokimligining iqtisodiyotga majburiy kirib borishiga olib keldi.
Shu bilan birga, sanoatning rivojlantirishda yangi texnologiyalardan,
fan va
texnika yutuqlaridan foydalanilmadi. Bularning barchasi, о‗z navbatida, uning
rivojlanishidagi deformatsiyalar va nomutanosibliklarga olib keldi.
Yengil sanoat sohasida ham bir tomonlama rivojlanish kuzatildi,
rejalar
deyarli bajarilmadi. Zamonaviy uskunalar, yangi texnologiyalarning etishmasligi
mahsulot sifatiga salbiy ta‘sir kо‗rsatdi va bu, о‗z navbatida, import mahsulotlarga
bо‗lgan talabni oshishiga olib keldi.
Bundan tashqari, О‗zbekistonning paxta tozalash sanoati korxonalari paxtani
faqat dastlabki qayta ishlash bilan shug‗ullandi. О‗zbek paxtasini keyinchalik
qayta ishlash mamlakatning markaziy hududlaridagi tо‗qimachilik sanoati
korxonalari tomonidan amalga oshirildi.
Ishlab chiqarish kuchlarini taqsimlash uchun
xom ashyo sxemasi saqlanib
qolganligi sababli, 80-yillarda respublika sanoatida tayyor mahsulotlar ulushi
umumiy hajmning atigi 25 foizini tashkil etdi, aholi jon boshiga iste‘mol tovarlari
ishlab chiqarish о‗rtacha Ittifoq darajasining atigi 40 foizini tashkil qildi.
Shuni ta‘kidlash kerakki, mashinasozlik zavodlarining aksariyati paxta
traktorlari va paxta terish mashinalarini ishlab chiqargan. Respublika sanoat ishlab
chiqarish umumiy hajmining 2/3 qismi qishloq xо‗jaligiga, ayniqsa, paxtachilikka
tо‗g‗ri kelardi.
Respublika ishlab chiqarishining deyarli barcha tarmoqlari sobiq SSSR
davridagi sheriklarga yо‗naltirilgan edi va aholining kо‗p qismi qishloq aholisi edi.
Bir sо‗z bilan aytganda, О‗zbekiston agrar va xom ashyo mintaqasi bо‗lib
qolaverdi.
О‗zbekiston doimo mineral resurslarga boy bо‗lib kelgan. Bu erda kо‗plab
foydali qazilma konlari topilgan. Respublikada Mendeleyev
tizimining deyarli
barcha elementlari mavjud. Ushbu konlar asosida shaxtalar, fabrikalar, neft va gaz
quvurlari, yangi shaharlar va shaharchalar qurildi. Shu tufayli, XX asrning 60-70-
yillarida respublikada oltin qazib olish sanoati vujudga keldi va rivojlandi, oltin
qazib olish komplekslari, fabrikalar,
oltin rudalari, shuningdek, rudalarni qayta
ishlash zavodlari ishga tushirildi. Eslatib о‗tamiz, totalitar tuzum sharoitida
respublika о‗zining boy tabiiy boyliklaridan mustaqil ravishda foydalanish
imkoniyatiga ega emas edi. Rangli metallurgiyaning
yirik korxonalari kasaba
uyushmalariga qarashli bо‗lgan va О‗zbekiston rahbariyati uning shaxtalarida
qancha oltin, uran va boshqa foydali qazilmalar qazib olinishini bilmagan.
Do'stlaringiz bilan baham: 
