Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi

I I I
.
 Dars mazmunini rоʻyobga chiqarish ustida ishlash: 

Оʻqituvchining 11-sinfdagi Elementar zarralar va ularning turlari 
оʻziga xos xususiyatlari vazifalaini, оʻrganish usullari tоʻg‘risida tushuntirish. 
Yangi darsning bayoni: Elementar zarralar. 
«Elementar» sоʻzining 
lug‘aviy ma’nosi «eng sodda» demakdir. Garchi bugungi kungacha ma’lum 
zarralarni elementar deb atash uncha tоʻg‘ri bоʻlmasa-da, dastlabki paytlarda 
kiritilgan bu iboradan hamon foydalaniladi. Umuman olganda, zarralar endigina 
kashf qilina boshlanganda materiyaning eng kichik bоʻlakchasi sifatida qabul 
qilingan va chindan ham elementar deb hisoblangan. Lekin ularning ba’zilarining 
(jumladan, nuklonlarning) murakkab tuzilishga ega ekanligi keyinroq ma’lum 
bоʻlib qolgan. Hozirgi paytda 
300 
dan ortiq elementar zarralar mavjud. Ularning 
kоʻpchiligi nostabil bоʻlib, asta-sekin yengil zarralarga aylanadi. 

---

50 
Elektron. 
Birinchi kashf qilingan elementar zarra elektron hisoblanadi.
Katod nurlarining xossalarini оʻrganayotgan J. Tomson, bu manfiy 
zaryadlangan zarra elektronlar oqimidan iborat ekanligini aniqladi. Bu voqea 
1897-yil 29-aprelda rоʻy bergan edi va shu sana birinchi elementar zarra kashf 
qilingan kun hisoblanadi. 
Foton. 
1900-yilda M.Plank yorug‘likning foton deb ataluvchi zarralar 
oqimidan iborat ekanligini kоʻrsatdi. foton elektr zaryadiga ega emas, 
tinchlikdagi massasi nolga teng, ya’ni foton yorug‘lik tezligiga teng tezlik 
bilan harakat holatidagina mavjud bоʻlishi mumkin. 
Proton. 
1919-yilda E. Rezerford tajribalarida, azotning α-zarralar bilan 
bombardimon qilinishi natijasida, vodorod atomining yadrosi proton kashf 
qilingan. U zaryadining miqdori elektronning zaryadiga teng bоʻlgan, musbat 
zaryadlangan zarradir. Massasi elektronning massasidan 1836 marta katta. 
K-mezonlar. 
1950-yillardan boshlab kashf qilinadigan zarralarning soni 
keskin ortib bordi. Bular qatoriga K-mezonlar ham kiradi. Ularning zaryadi 
musbat, manfiy, nol bоʻlishi mumkin. Massalari esa 966–974 me atrofida.

---

51