III bob. PEDAGOGIK TAJRIBA-SINOV ISHLARI VA ULARNING
NATIJALARI ………………………………………………….
3.1.
Tajriba-sinov ishlarini tashkil qilish …………………………….
3.2.
Tajriba-sinov ishlarining tahlili …………………………………
XULOSA
…………………………………………
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROʻYXATI
ILOVALAR
……………………………………..
3
KIRISH
Mavzuning dolzarbligi va masalaning qoʻyilishi.
Vatanimiz hududida
qadim zamonlardan beri fan va madaniyat rivojlanib kelmoqda. Xususan,
astronomiya, matematika, tibbiyot, kimyo, fizika, tarix, falsafa, tilshunoslik,
adabiyotshunoslik kabi fanlar va haykaltaroshlik, tоʻqimachilik, kulolchilik,
shishasozlik va boshqa kasblar keng rivojlangan. Hozir Оʻzbekiston olimlari uzoq
оʻtmish mutafakkirlari qoldirgan ilmiy merosni faol оʻrganib, оʻzlarining yangi
kashfiyotlari bilan fanni boyitgan holda jahon fani rivojiga munosib
hissa qоʻshmoqdalar.
Oʻzbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti I.A.Karimov Oʻzbekiston
Respublikasining Oliy Majlisi IX sessiyasida soʻzlagan nutqida ta’lim jarayoni
darslikdan boshlanishi haqidagi haqiqatga toʻxtalib shunday degan edi: ”Yangi
darsliklarni zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalarini oʻz vaqtida ishlab
chiqish va joriy etishni ta’minlashni alohida nazorat ostiga olish zarur” .
Bugungi
kunga kelib ta’lim sohasida olib borilayotgan ulkan islohotlar esa oʻz navbatida
ilm-fan rivojlanishiga oʻz ta’sirini oʻtkazmoqda.
Mamlakatimiz Prezidenti Sh. M. Mirziyoyev tomonidan 2017-2021-yillarda
Oʻzbekiston Republikasini rivojlantirishning ustuvor yoʻnalishlarini oʻzida
jamlagan “Harakatlar strategiyasi” fikrimizning dalilidir. Harakatlar strategiyasi 5
ta asosiy yoʻnalishlarni oʻz ichiga olib, ushbu yoʻnalishlar oʻz tarkibiga ta’lim
sohasi ham qamrab oldi.
2018-yil Ulugʻbek qoʻrgʻonida, Oʻzbekiston Prezidenti Sh. Mirziyoyev
Moskva muhandislik-fizika instituti Milliy tadqiqot yadro universitetining filialini
ochish toʻgʻrisidagi farmonga imzo chekkan edi. Prezident farmonidan oliygoh
talabalari atom energetikasi va yadro texnologiyalari sohasi boʻyicha Rossiya
ta’lim standartlariga muvofiq bilim olishi koʻrsatib oʻtilgan edi. Shu Farmon
doirasida Oʻzbekiston Respublikasi va Rossiya Federatsiyasi oʻrtasida boʻlajag
“Atomchilar” tayyorlash uchun 2019-yil 13-sentabr oyida Toshkent shaxri
yaqinida joylashgan Ulugʻbek qoʻrgʻonida Moskva muhandislik-fizika instituti
Milliy tadqiqot yadro universitetining birinchi xorijiy filiali ochildi. Bu ochilish
4
bejiz emas, aynan shu yerda Oʻzbekistonning yirik Yadro fizikasi instituti
joylashgandir. Hozir hech kim yirik gidrostansiyalar qurmaydi, nafaqat ekologiya,
iqtisodga ham toʻgʻri kelmaydigan narsa. Butun dunyo atom energetikasiga
oʻtmoqda, ekologiyaga xavf solmaydi, nihoyatda arzon.
Qolaversa ta’lim toʻrisidagi bir qator Prezident farmonlari va qonunlari
Oʻzbekiston hududida ilm-fan rivojiga hissa qoʻshmoqda. Xususan, Oʻzbekiston
Respublikasi Prezidentining 2020-yil 6-noyabrdagi “Oʻzbekistonning yangi
taraqqiyot davrida ta’lim-tarbiya va ilm-fan sohalarini rivojlantirish chora-
tadbirlari toʻgʻrisida”gi PF-6108-sonli farmoni ham shular jumlasidandir.
Aniq va tabiiy fanlarni oʻqitish metodikasini takomillashtirishga oid boʻlgan
qismi quyidagi vazifalarni oʻzida mujassamlagan chora-tadbirlar dasturida
quyidagilarni nazarda tutilgan:
- aniq va tabiiy fanlarni amaliyot bilan bogʻlash;
- oʻqituvchilar uchun zamonaviy metodik qoʻllanmalar yaratish;
- oʻquvchilarda mantiqiy fikrlash, xususiy xulosalardan umumiy xulosalar
chiqarish va umumiy xulosalarni xususiy hollarga tatbiq qilish koʻnikmalarini
rivojlantirishga qaratilgan mediaresurslar yaratish;
- tabiiy fanlarni oʻqitishdagi xalqaro tajribani oʻrganish asosida ta’lim
jarayonini spiralsimon yoʻnalishda olib borish;
- magistrlik va doktorlik dissertatsiyasini muvaffaqiyatli himoya qilgan
olimlarni umumta’lim maktablarida dars berishga jalb qilish;
- pedagogika yoʻnalishlarida ta’lim olayotgan talabalarning amaliyot
soatlarini oshirish, amaliyotni asosan chekka hududlarda oʻtashini ta’minlash;
Yuqoridagi fikrlardan shuni bilishimiz mumkinki, belgilangan chora-
tadbirlarni aksariyat mazmuni oʻqituvchi va pedagog xodimlar zimmasiga
yuklangan. Bu esa oʻz navbatida Oliy ta’lim sohasiga ham tegishli hisoblanadi.
Zamon talablariga mos boʻlgan, raqobatdosh kadrlarni jamiyatga yetkzib berish
ham mas’uliyatli ham muhim vazifa hisoblanadi. Shu boisdan pedagoglarning
ta’lim olish jarayonida olingan nazariy bilimlar amaliyotga qoʻllanilishi uchun
5
malakaviy amaliyotlar tashkil etilgan. Mazkur sohaning istiqbolini belgilab
beruvchi omillardan boʻlishi, shubhasiz.
Ta’limning mazmunini yangilash, ilmiylik darajasini oshirish, oʻqitish
metodlarini uzluksiz takomillashtirish, oʻquvchilar bilimining sifatiga boʻlgan
talablarning oshib borishi oʻqituvchidan oʻz bilimini uzluksiz ravishda toʻldirib va
yangilab borishni, malaka va metodik mahoratini yuksaltirishni talab qiladi.
Hozirgi zamon oʻqitish nazariyasi va amaliyoti oʻquvchilarni oʻqishga boʻlgan
ishtiyoqini oshirishda didaktik tamoyillarga asoslangan, innavatsion texnologiya va
multimediyali vositalardan foydalanishni dolzarb ilmiy-metodik muammo
hisoblanadi.
Bugungi kunda ta’lim muassasalarida fizika fanini oʻqitish sifatini oshirish,
ta’lim jarayoniga zamonaviy oʻqitish uslublarini joriy qilish, iqtidorli oʻquvchilarni
saralash, mehnat bozoriga raqobatbardosh mutaxassislarni tayyorlash, ilmiy
tadqiqot va innovatsiyalarni rivojlantirish hamda amaliy natijadorlikka
yoʻnaltirishga katta e’tibor qaratilmoqda.
Bir necha asrlar davomida aniq va tabiiy fanlar Oʻzbekiston zaminida keng
rivojlanib, Oʻrta Osiyo hududi dunyo intellektual markazi boʻlib kelgan. Yurtimiz
hududida yuzaga kelgan birinchi va ikkinchi Renessans davri butun dunyo tan
oladigan mashhur daholarni yetishtirib berdi. Buyuk ajdodlarimizning ilmiy
an’analarini munosib davom ettirgan holda, XX asrning 40-yillaridan boshlab
Oʻzbekistonda fizika fanini rivojlantirish jarayonida nufuzli ilmiy maktablar
tashkil etildi, ularning vakillari xalqaro mukofotlarga sazovor boʻldi va xorijiy
akademiyalar a’zolari boʻlib saylandi. Eng muhim ilmiy yoʻnalishlarni
shakllantirishda Fanlar akademiyasining taniqli ilmiy maktablar yaratgan atoqli
fiziklari muhim oʻrin tutdi. Mamlakatimiz fizika maktabi qattiq jismlar fizikasi,
atom yadrosi fizikasi, yarim oʻtkazgichlar fizikasi, lazer fizikasi va issiqlik fizikasi
sohalarida jahon ilm-faniga ulkan hissa qoʻshdi.
Shu bilan birga, sohada yechimini topmagan qator masalalar fizika sohasidagi
ta’lim sifati va ilmiy tadqiqot samaradorligini oshirishga qaratilgan chora-
tadbirlarni amalga oshirish zaruratini koʻrsatmoqda. Jumladan:
6
- yoshlarning fizika faniga qiziqishlarini kuchaytirishga yetarli e’tibor
berilmayapti, ta’lim dasturlari oʻquvchilarda mustaqil, kreativ fikrlashni
shakllantirishga va rivojlantirishga qaratilmagan, ta’lim sifatini ta’minlash
boʻyicha amalga oshirilayotgan ishlar zamon talablariga javob bermaydi;
- ta’lim jarayonini tashkil etishda umumiy oʻrta va oliy ta’lim dasturlarining
uzviyligi ta’minlanmagan;
- pedagog kadrlarning kasbiy bilim va koʻnikmalarini oshirish maqsadida
ularni xorijdagi nufuzli ta’lim va ilmiy muassasalarda ta’lim olishi hamda
stajirovkadan oʻtishi uchun qulay sharoitlar yaratilmagan, xorijlik yetakchi
mutaxassis, olim va oʻqituvchilarni dars jarayoniga jalb etish darajasi pastligicha
qolmoqda;
- fizika fani boʻyicha zamonaviy darsliklarni yaratish yaxshi yoʻlga
qoʻyilmagan, oʻquv adabiyotlarining mazmuni fan va texnika taraqqiyotining
bugungi darajasini yetarli qamrab olmagan, masalalar toʻplami, praktikum,
laboratoriya ishlarini bajarish boʻyicha qoʻllanmalar, multimedia dasturlarini
yaratishga e’tibor qaratilmagan;
- fizika ta’limi va tadqiqotlari infratuzilmasining moddiy-texnik bazasi
eskirganligi, fizika fani boʻyicha oʻquv va ilmiy laboratoriyalar zamonaviy jihozlar
bilan ta’minlanmaganligi kadrlar tayyorlash sifatiga va tadqiqotlar samaradorligiga
salbiy ta’sir koʻrsatmoqda;
- fizika ixtisosliklari boʻyicha ilmiy va ilmiy-pedagogik kadrlarni tayyorlash
salmogʻining kamligi bu sohadagi ilmiy salohiyatning pastligiga sabab boʻlmoqda.
Quyidagilar dasturning asosiy maqsad va vazifalari etib belgilansin:
-
umumta’lim muassasalarida fizika fanini oʻqitish sifatini oshirish, darsliklar
va oʻquv qoʻllanmalarini takomillashtirish;
-
fizika fani boʻyicha kadrlarni, xususan, qishloq joylardagi maktablarning
oʻqituvchilarini tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimini
rivojlantirish;
-
ta’lim jarayoniga zamonaviy oʻqitish uslublarini, shu jumladan axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy qilish;
7
-
pedagog kadrlar va oʻquvchilarning fizika fanini bilish darajasini baholash,
iqtidorli yoshlarni aniqlash hamda ularning mahalliy va xalqaro fan
olimpiadalarida muvaffaqiyatli ishtirok etishi hamda sovrinli oʻrinlar egallashini
ta’minlash;
-
oliy ta’lim muassasalarida fizika fanlarini oʻqitishning integrativ
prinsiplarini joriy etish, yangi va ta’lim bozorida talab yuqori boʻlgan
mutaxassisliklar boʻyicha kadrlar tayyorlashni yoʻlga qoʻyish orqali yoshlarning
fizika ta’limi bilan qamrab olish darajasini oshirish;
-
fizika sohasidagi ilmiy tadqiqotlarning ishlab chiqarish bilan uzviy
bogʻliqligini ta’minlash, iqtisodiyot tarmoqlaridagi muammolar yechimiga
qaratilgan ilmiy ishlar koʻlamini kengaytirish;
- ilmiy tadqiqotlarning va innovatsiya ishlarining natijadorligi va amaliy
ahamiyatini oshirish.
Mirzo Ulugʻbek nomidagi ixtisoslashtirilgan davlat umumta’lim maktab-
internati zimmasiga — fizika faniga ixtisoslashtirilgan tayanch maktablari va
fizika fani chuqurlashtirib oʻqitiladigan sinflar tashkil etiladigan maktablar uchun
metodik koʻmak koʻrsatish, fizika fani boʻyicha malaka oshirish kurslari uchun
ta’lim dasturlari va multimedia materiallarini ishlab chiqish;
Oliy ta’lim muassasalari zimmasiga-oʻziga biriktirilgan ixtisoslashtirilgan
maktablarda oʻquv jarayoni sifatini oshirish, professor-oʻqituvchilar va iqtidorli
talabalarni ta’lim jarayoniga jalb qilish, mahorat darslari, toʻgaraklar va yozgi
maktablarni tashkil etish yuzasidan javobgarlik yuklansin.
Oʻzbekistonda yadro fizikasi tadqiqotlari oʻtgan asrning 40-yillarida
boshlangan boʻlib, 50-yillariga kelib jadal rivojlana boshladi. Mamlakatda yuqori
malakali olimlarning mavjudligi, shuningdek, atom energiyasidan tinchlik
maqsadlarida foydalanish yoʻlida Oʻzbekiston olimlarining samarali ilmiy
izlanishlari va amaliy ishlanmalari 1956-yilda Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar
akademiyasi Yadro fizikasi institutining tashkil etilishiga zamin yaratdi.
8
Institut oʻzining 60 yildan ziyod faoliyati davomida yadro fizikasi va
yadroviy texnologiyalar sohasida dunyo ilmiy hamjamiyati tomonidan tan olingan
yirik tadqiqot markaziga aylandi.
Oʻtgan yillar davomida Institut jamoasi tomonidan muayyan ishlar amalga
oshirildi, shu jumladan:
- atom yadrosi va elementar zarralar fizikasi, yadro tuzilishi nazariyasi, quyi
va oʻta past energiyalarda yadrolarning parchalanishi va qoʻshilishi fizikasi, yuqori
energiyalar fizikasi, astrofizika va kosmologiya, qattiq jism radiatsion fizikasi,
radiokimyoning fundamental jihatlari sohalarida yadroviy ilmlarning fundamental
asoslari rivojlantirildi;
- amaliy radiokimyo, radioizotoplar va ular asosida radiofarmatsevtik
preparatlar ishlab chiqarish, iqtisodiyotning turli tarmoqlari uchun radiatsion
priborlar va uskunalar tayyorlash, optik va mikroelektronika uchun yangi
materiallar olish boʻyicha amaliy yadro texnologiyalari yaratildi.
Shu bilan birga, yadro fizikasi sohasida tadqiqotlar koʻlamini kengaytirish,
yuqori malakali kadrlarni tayyorlash, Institutning ilmiy salohiyatini yanada
oshirish uchun qoʻshimcha choralarni koʻrish talab etilmoqda, xususan:
- ilmiy tadqiqotlarni moliyalashtirish tizimini takomillashtirish;
- yosh olimlarni tayyorlash va ularni ilmiy tadqiqotlarga jalb etish boʻyicha
olib borilayotgan ishlarning samaradorligini oshirish, iqtisodiyot tarmoqlarida
mavjud dolzarb muammolarni hal etishga qaratilgan amaliy-ilmiy tadqiqotlar
koʻlamini kengaytirish hamda tadqiqot reaktoridan samarali foydalanish;
- atom energetikasi yoʻnalishidagi ilmiy izlanishlarni yoʻlga qoʻyish;
Institutning moddiy-texnika bazasini mustahkamlash, shu jumladan,
zamonaviy yadroviy uskunalar, yuqori energiyali siklotron, yuqori quvvatli
elektron tezlatgichlar, boshqa asbob-uskuna va jihozlar bilan ta’minlash.
Ilmiy metodik izlanishlar olib borish, jumladan, dastur va darsliklarning
yangi avlodini yaratish, oʻquv qoʻllanmalari yozish zarurati tugʻiladi. Bu
zaruriyatdan kelib chiqqan holda, qisqa vaqt ichida Atom va elementar zarralar
boʻlimidan ta’lim tizimining turli bosqichi uchun oʻquv dasturlari, va
9
qoʻllanmalarining analizi shuni koʻrsatadiki, uzluksiz ta’lim tizimining turli
bosqichlarida Atom va element zarralar, zarralarni tezlashtiruvchi asboblar
mavzularini oʻqitish uzviyligi va uzluksizligi kam ta’minlangan ekan. Shu
sababdan mazkur bitiruv malakaviy ishi mavzusi
Do'stlaringiz bilan baham: |