Maktabgacha yoshdagi

Quyidagi jazolarni o‘rni kelganda qo‘llash mumkin 
Bolani turli xil imtiyozlardan mahrum qilish. Jazoning bun-
day usuli odatda bola o‘rgangan holatlarga nisbatan cheklashlar 
ko‘rinishida bo‘ladi. Ya’ni bolaga biror narsa shirinlik, o‘yinchoq 
olib bermaslik, televizor yoki video ko‘rishdan, yoqtirgan o‘yinini 
o‘ynashdan yoki biror joyga borishdan mahrum qilish kabilar 
ko‘rinishida amalga oshiriladi. Bunday jazoning foydali tomoni 
shundaki, bola o‘zi sodir qilgan harakatining qanchalik yomon-
ligini va uning oqibatini tushunadi. Jazoning salbiy tomonida bo-
la ota-onaning qattiq jazosidan ularninig hokimligini, ustunligini 
va o‘zining ularga tobe ekanligini his qilib siqiladi.
●
Biror ishni bajarishga majburlash. Bu holatda bolaning shaxs 
sifatida rivojlanishiga salbiy ta’sir etadigan ikki jihat shakllanishi 
mumkin, birinchisi, bolada ota-onasiga va ijtimoiy talablarga nis-
batan salbiy munosabat uyg‘onadi; ikkinchisi, o‘zidan yuqori yoki 
kuchlilarga itoatgo‘ylik va bo‘ysunuvchanlikka o‘rganadi. Bundan 
tashqari, bolani har doim biron-bir ishni bajarishga majbur qilish, 
keyinchalik uning mustaqil bo‘lishiga va o‘z-o‘zini boshqarishiga 
salbiy ta’sir ko‘rsatadi. 
●
Bolaning qilgan xatosini o‘ziga to‘g‘rilatish. Bunday jazo-
ning ijobiy tomoni – bu ancha samarali usul bo‘lib, bola qil-
gan xatosini o‘zi to‘g‘rilashga o‘rganadi. Shu o‘rinda ta’kidlash 
lo zimki, bolani bu usul bilan jazolashda uning o‘zini ayblashi-
ga, vijdoni qiynalishiga, boshqalardan uyalishiga yo‘l qo‘ymaslik 
kerak, buning uchun ota-ona ham uni ayblashi, unga zarda, 
do‘q-po‘pisa qilishi kerak emas. Jazolashning eng yaxshi yo‘li 
ota-ona bolaning o‘zi qandaydir yo‘l qabul qilishi uchun biror 
muddat indamasdan kutib turishidir. Bunda ota-ona bolaning 
o‘zi biror narsa qilishi (uzr so‘rashi, qilgan xatosini to‘g‘rilashi) 
uchun imkoniyat berishi kerak. Bu usulda jazolash uchun bola-
ning yoshi va yetarli ma’lumotga ega ekanligini ham hisobga
olish lozim.

---

443
●
Noo‘rin ishga, harakatga to‘siq qo‘yish. To‘siq qo‘yish bola-
ning bajaradigan yoki bajarmoqchi bo‘lgan ishini to‘xtatishdir. 
Shundan so‘ng qiyinchilikni yuzaga keltirgan vaziyat albatta tah-
lil qilinishi kerak. 
●
Mantiqiy tushuntirish va asoslash. Bolaning qilgan ishi 
qanday oqibatlarga olib kelganligini mantiqiy jihatdan asoslab va 
tushuntirib berish kerak. Bu usulning afzalligi shundaki, uning 
yordamida bolada qilgan ishi atrofdagilar uchun qanday oqibat-
larga olib kelishi mumkinligini his qilish shakllanadi. Bu usul-
da tarbiyalash bolaning axloqiy jihatdan yaxshi tarbiyalanishiga 
olib keladi.