Maktabgacha yoshdagi

xotirasi
ham tez rivoj lana boshlaydi. Bu yoshdagi bolaning 
xotirasi asosan ixtiyorsiz xotiradir. Har kimning o‘z tajribasidan 
ma’lumki, ikki-uch yoshlik davridagi ko‘rgan-bilgan narsalari esi-
da yaxshi saqlanib qolmaydi, chunki bu yoshda turmush tajribasi 
hali juda oz bo‘ladi hamda esda olib qolishda hech qanday siste-
ma bo‘lmaydi. Shu sababli esda olib qolish tu fayli yuzaga kelgan 
assotsiatsiyalar muvaqqat aloqalar lokal xarakterga ega bo‘ladi. 
Boshqacha qilib aytganda, bu yoshda esda olib qolingan narsa-
lar uzun-yuluq, ya’ni bir-biri bilan bog‘lanmagan bo‘ladi. Shu sa-

---

276
babli bir-biri bilan bog‘liq bo‘lmagan, yakka-yakka holda yuza-
ga kelgan muvaqqat aloqalarni tiklab bo‘lmaydi. Shuning uchun 
ham odatda «men es-es bilaman» yoki «sal-pal esimda qolgan» 
deb gapiriladi.
Ilk yoshdagi bolalarda xotiraning barcha jarayonlari ko‘rina 
boshlaydi. Masalan, kichik yoshdagi bolalar dastlab mexanik ra-
vishda, ya’ni ma’nosiga tushunmasdan esda olib qolaveradilar. 
Buning o‘z sabablari bor, albatta. Birinchidan, yuqorida aytib 
o‘tganimiz kabi bolalarda turmush tajribasi juda oz bo‘ladi va ular 
ko‘p narsalarni hali mutlaqo bilmaydilar, lekin hayotda to‘qnash 
kelganlari sababli eslarida olib qoladilar. Ikkinchidan, bolalar nerv 
sistemasining plastikligi, ya’ni juda egiluvchanligi kattalarnikidan 
ustunroq bo‘ladi. Ana shu sababli bolalar ko‘pincha mexanik es-
da olib qoladilar. Buni bolalarning juda ko‘p so‘zlarni tezda eslab 
qola olishida ko‘rish mumkin, lekin ular hamma so‘zlarning ham 
ma’nosiga tushunavermaydi.
Bolalarda ma’nosiga tushunib esda olib qolish ham juda er-
ta rivojlana boshlaydi. Masalan, ilk yoshidagi bolalar o‘zlari 
yoq tirgan hikoyalarni ma’nosiga to‘la tushungan holda eslarida
olib qoladilar. Bu hikoyalardagi ayrim qahramonlarni sevadilar, 
ba’zilarini esa yomon ko‘radilar. Umuman hikoyalarning maz-
muni bolalarga ta’sir qilib, ularda ma’lum hissiyotlarni uyg‘otadi, 
bu esa bolalar hikoyaning mazmunini tushunayotganliklaridan 
darak beradi. Bolalarda dastlab ixtiyorsiz esda olib qolish va ixti-
yorsiz esga tushirish vujudga kela di. Ular o‘zlarini biron jihatdan 
qiziqtirgan, diqqatlarini o‘ziga tortgan narsa va hodisalarni beix-
tiyor ravishda eslarida olib qoladilar. Biron narsani es lash, esi-
ga tushirish assotsiatsiya tarzida namoyon bo‘ladi. Ularni o‘zlari 
ataylab esga tushirmaydilar. O‘yin faoliyatida biron narsani es-
lash lozim bo‘lib qolganda, assotsiatsiya tariqasida boshqa shun-
ga o‘xshash narsalar ham beixtiyor eslariga tushaveradi. Bolaning 
nutqi o‘sib, so‘z boyligi tobora ortgan sari mantiqiy xotirasi rivoj-
lana boshladi.
Bog‘chagacha tarbiya yoshidagi bolalar