Низомиддин млҳмудов дурдона худойберганова

ёнишини,
кишда яланғоч новдалари- 
га булдурик кўнишини кўриб ўтаман (С. Ахмад. Таъзим). Шу 
пайт чирок ўчиб, кизил бахмал парда очилди. Саҳна оркасидан 
оловдай ял-ял 
ёнган
кўйлак кийиб, бошини заррин дурра би- 
лан танғиган Тамарахоним чиқиб келди (О. Мухтор. Эгилган 
бош). Ҳар ер-хар ерда тўда-тўда бўлиб очилган лолалар ша- 
молда чайкалиб турар, худди оловдек 
ловуллаб
кўзни оларди 
(Ў. Ҳошимов. Жинтепа). Энгашиб уздим оловдек лоладан 
(Ж. Камол. Қуёш чашмаси).
3. 
Ёнмоқ;
чиройли. Бехад жозибали, гўзал, бошкалардан шу 
хусусияти билан ажралиб турган аёл ҳакида.
Яна суратларга тикилдим. Оловдай 
ёниб турган
битта киз 
юрагимни жиз эткизди. Индамай олиб чўнтакка урдим (С. Сие- 
ев. Ой бориб, омон келинг). Дадангиз бу тўғрида шундай бир 
мулоҳаза юргиздилар: ўз кўлимизда ўсган мўмин-маъкул, си- 
нашта қиз, сиримизга ошна... Аммо, менимча, кўз олдиларида 
оловдай 
ёниб
юрган чиройли қиз бўлса керак у, кўнгил у қизга 
андак мойилдак кўринади {Ойбек. Қутлуғ кон). Ўттизда ҳам 
ўзгармадинг, оловдайсан, Ўнг бетингдан ўпганимга ким ишо- 
нар... (М. Юсуф. Анор). Шуни айтади-да, болам, одамга либос, 
деб. Оловдек 
ёняпсан-а
(С. Ахмад. Қирк беш кун).
4. 
Ёнмоқ, ловулламоқ, қизармоқ.
Ўта даражада тутакмок, 
жаҳлланмоқ, асабий ҳолатда бўлмок ёки уялмоқ.
Ҳасан полвон ўзи оловдай 
ёниб
, дуддай тутаниб турган эди 
(Равшан). Дўсара кўрингани билан баджахл, жаҳли чикса, олов- 
дек 
ёнади
, ўзини саришта килолмайди; катта-кичикни бирдек 
сансирайди (И. Зойир. Қисмат ўчи). Лутфинисо: «Вой жувон 
ўлгур!» деб лабини тишлади. У кизининг сўзларига ишончи тўла 
бўлганидан «Ким айтди?», «Қаердан билдинг?» ва ҳоказо са- 
волларни сўрашга ҳожат топмади. Шамол теккан оловдек 
ло-
вуллаб кетди
(Ойбек. Қутлуғ кон). Ўзига ўзи жаврай бошлаган 
аёлга бола эътибор ҳам бермайди. Оловдай 
ловуллаб
кейин бо- 
силишини билади (М. Тиловова. Лайлак уяси). Адолатнинг юзи 
оловдай 
ёнди,
нима дейишини билмай ерга каради (С. Зуннуно- 
ва. Олов). Ҳаммамиз ўша томонга карадик, Валининг сарик юзи 
оловдек 
ёниб кетди
(Ў. Ҳошимов. Дунёнинг ишлари). Унинг 
исмини сўраётганимда, овозим калтираб, юзим оловдек 
ёнгани-
дан ерга қараб олдим (М. Шариф. Қушлар байрами). Илёс сават- 
га қўл узатаётиб, бехосдан унинг билагига тегиб кетди, қиз би- 
лаги куйиб кетгандай қўлини тортди ва юзлари оловдай 
қизарди
(И. Зойир. Қисмат ўчи).
5. 
Ёнмоқ,
жахл билан чақнамоқ. Асосан, кўзлар ҳакида.
Момақалдирок гумбурлаганда, «Ваҳий эмасмикан?» деб
156
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

руқида зилзила кўзғалгани каби хозир ҳам вужуди жунбушга 
келди. Кўзлари оловдай ёниб: - Мен осмондан кутган нидолар- 
ни сиздан эшитдим, онажон! - деди (П. Қодиров. Ҳумоюн ва 
Акбар). Бу йигит тўладан келган, кўзлари оловдай 
ёнган,
бир 
нарсадан қайтадиган эмас (Ойсулув). Полвоннинг қаҳри келиб, 
аждардай тўлгониб, кўзлари оловдай 
ёниб,
Гўрўғлибек отаси- 
га караб ... бир сўз айтаётир (Равшан). Унга капишиб ўтирган 
оёк-кўлсиз таскара бир нужуд, барок кошлар остидан кўзлари 
оловдек 
ёниб,
Оксоколга ташланди-ю бўғзидан ғиппа бўғиб 
олди (Э. Аъзам. Шоирнинг тўйи). Унинг оловдек 
ёнган
кўзлари, 
чеҳрасида ғазаб, бошидаги одми рўмолини ҳам, кенггина 
кўйлагини ҳам бўрон учириб кетмокчидай (Р. Файзий. Ҳазрати 
инсон).
6. 
Кўринмоқ, иссиқ кўришиоқ.
Жуда танишдай, иссик, жози- 
бали туюлмоқ.
Қоп-қора жингалак сочли, қалин кошлари туташ, лоларанг 
юзидаги сепкиллари ўзига ярашган, лўлигами, арманигами 
ўхшаб кетадиган шу қиз менинг ҳам кўзимга оловдек 
кўриниб,
ичкилик таъсирида унга бир-икки огиз «олифта» гап отган экан- 
ман, чоғи (Э. Аъзам. Шовкин). Мухайё кўзига оловдай 
кўринди
ўшанда. Муҳайё уни ора йўлда ташлаб кетди (И. Зойир. Қисмат 
ўчи). Потҳурда Ҳамида бону келинчаклик пайтида «мурод уйи» 
деб аталган пуштиранг мовут чодир ҳозир кўзига оловдай 
иссиқ
кўринди
(П. Қодиров. Ҳумоюн ва Акбар). Вокзалда, одамлар ора- 
сида пилдираб юрган бола кўзимга оловдек 
кўринди
(Р. Файзий. 
Ҳазрати инсон). Таксир, ўзлари ким бўладилар, кўзимга олов- 
дай 
кўриндингиз!
- Аваз мухтасибни таниб, танимаганга олди 
(С. Сиёев. Ёруглик).
7. 
Ёнмоқ, қайнамоқ, куйдирмоқ,
ўртанмок. Ҳиссий-руҳий қий- 
налиш ёки ўта тўлқинланиш ҳакида.
Оловдек ловуллаб дил 
ёнар,
Еахтлиман, жангларга ярасам! 
(У. Носир. Насимага деганим). Оҳ деганда, юрагим Оловда- 
йин 
ёнади
(Ойсулув). Севги ҳам айнан қизамиқнинг ўзи, ку- 
тилмаганда бош кўтариб, бутун вужудингни оловдай 
ёндиради
(А. Абдуллаев. Дард). Томирларим олов каби 
қайнаган,
Қон- 
ларини кечмишлардан олмишдир (Чўлпон. Юрт йўли). Оловда- 
йин лов-лов 
ёниб,
Тақдирдан ўпкалайман (Т. Адашбоев. Бо- 
лаликдан бир лавҳа). Оловдай 
куйдирмоқдайди
у сўз юрак- 
бағрнмни. Айтаман десамам айта олмасдим (М. Мансур. Жудо- 
лик диёри).
8. Жўшкин, ҳаракатчан, ғайрати ичига сигмайдиган. Асосан, 
ёш болалар ҳакида.
У хам якинда кичкина, оловдай бола эди (Ойбек. Қутлуг 
кон). Ҳурихон деган ўт-оловдай кизимиз бор эди (С. Зуннуно-
157
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ва. Олов). Э-э... Мазанг бўлмапти, дўстим! Меники ўғил! Ўғил 
бўлгандаям қанака дегин - бамисоли олов! (О. Ёкубов. Учра- 
шув).
9. 
Ҳароратли, куйдирувчи, иссиқ.
Жуда ҳам кучли, таъсирли 
туйғу, сўз, фикр кабилар ҳақида.
Раҳмоний мехр-шафкат, туйғу оловдек 
ҳароратли, иссиқ
(Н. Раҳимжонов. Мустақиллик даври ўзбек шеърияти). Масалан, 
Пруст холисона, объектив равишда Баальбек курортида дам ола- 
ётган ва соглиғини тиклаётган одамлар ташкил этган жамият 
ҳаётини, уларнинг кундалик турмушини зарда ва нафрат, гўё 
ям-яшил далани қовжиратган чўлга айлантирган оловдек 
куйди-
рувчи
сўзлар билан тасвирлайди (М. Холбеков. Марсель Пруст 
прозаси). Избосканда изларим колди, Оловдайин сўзларим 
колди (С. Тўйчиева. Тушингизга кирсин Андижон). Шу топ- 
да ўлган Қўчқор эмас, Гуландом эди. Орзулари, кўксида ёнган 
оловдек муҳаббат, эркаланишлари бир зумда жон берди-кўйди 
(С. Аҳмад. Азроил ўтган йўлларда).