Qiziqarli kimyo

2.4. BERILLIY, M A G N IY VA ISHQORIY- YER M ETALLARI
TO G RISIDA BILASIZM I?
2.4.1. 
benl nomli metall (3 B eO A I.,0 ,6 S i0 2) yashil rangga ega, qim- 
matbahotosh bo‘ lib, zumrad deb nomlanadi.
2.4.2. ... magniy oksidi (MgO) o‘tga chidamli metall bo‘hb, undan o‘tga 
chidamli idishlar va tigellar tayy orlandi
2.4.3. ... magniy oksidmi magmy xlondningto‘yingan eritmasidaeritib, 
magnezal sementhosil qilinadi. A rram aydayokig‘o‘zapoyamayda- 
sini bu sement bilan qonshtinb qoliplarda zichlanib, fibrolityoki ksilolit 
nomli issiqlik o‘tkazmaydigan qurilish plitalan tayyorlanadi.
2.4.4 
. kalsiy, stronsiy va bariy, ishqoriy - yer metallari deb nomlana- 
di. Qadimda bu metallaming oksidlari “yer”lar (masalan, CaO - kal­
siy yeri, BaO - bariy yeri va boshqalar) deb yuritilgan.Ularning su- 
vdagi eritmasi ishqordir
2.4.5. ... kalsiy, stronsiy va bariy metallanni 1809-yilda ingliz olimi Devi 
elektrohz usulida hosil qi lib kashf qilgan.
2.4.6. ... ishqoriy - yer metallari alyumotermiya usulida vakuumda hosil 
qilinadi.
2.4.7. ... kalsiyning bug‘lanuvchan birikmalari alanga rangini sariq -
qizg‘ ish tusga, stronsiy va radiy esa alanganing o‘tkir qizil rangiga, 
bariy birikmalari esa alanga rangim yashil- sarg‘ish tusga kiritadi.
2 4.8.. kalsiy birikmalari qadimdaninsonlargama’lum bo‘lib, qunlish- 
da ishlatilgan(ohaktosh, ganch).
2.4.9.... kalsiy fosfat odam va hayvonlar suyaginingasosiy tarkibiy qismi hisob­
lanadi Kalsiy ю т qon tarkibida bo‘lib, yurak ishini boshqarib turadi.
2.4.10. ...k alsiy oksid - so ‘n d in lg an ohak, kalsiy gidroksid esa 
so'ndirilm agan ohak deyiladi. Ohak suti hosil qilishda suv o ‘rniga 
natriy ishqori eritmasi ishlatilsa, natron ohakgi hosil bo‘ladi (uning 
tarkibi: 80% Ca(OH)2, 5% NaOH, 12% H20).
2.4 11. ... bariy birikm alari zaharli m oddalardir. Odam bariy tuzlari
54

---

bilan zaharlanganda, bariy sulfatnmg suvli eritmasini ichish lo-zim.
2.4.12. ... tabbiy gips (Ca S 0 4* H20 ) 170°C haroratda qizdirilsa, 1.5 
mol knstallizatsiyaviy suvini yo‘qotib, qurilish gipsi (CaS04 0.5H ,0) 
yoki ganchga aylanadi.
2.4.13. ... to‘rt qism bor va bir qism alif (massajihatdan) yaxshilab tez 
aralashtirilsa, pol va deraza yoriqlari to ‘ldiruvchi zamaska hosil 
bo'ladi.
2.4.14. ... havoning karbonat angidrid gazi daryonmg suvida erib, kalsiy 
bikarbonat C a(H C 03)2 tuzmi hosil qiladi. Hisoblashlarga ko‘ ra, har 
yili daryo suvlari okeanga 600 million tonna kalsiy bikarbonat va kar­
bonat tuzlarim quyadi. Kalsiy bikarbonat tink suv organizmlari ta’sinda 
parchalanib, C 0 2, t^ O v a C a C 0 3 hosil qiladi. Kalsiy karbonat suvi 
hayvonlaming qalqoni qurilishidaasosiy material hisoblanadi. Bun­
day hayvonlar nobud bo‘lganida, ularning qalqonlaridan bo‘r, ohak­
tosh hosil bo‘ladi.
2 .4 .1 5 ... bariy sulfat BaS tuzi oq bo‘yoq tayyorlashda qo‘llanadi.
2 .4 .1 6 ... bariy sulfat B aS04 tuzi rentgen nurlanni yutadi.Shuning uchun 
ham rentgen o‘tgazishdan oldin, odamga bariy sulfat tuzining suv bi­
lan aralashmasi ichiriladi va m e’ da hamda ichaklar tekshiriladi.