Qiziqarli kimyo

Asbob va reaktivlar. 1
00 ml hajmli kimyoviy sta­
kan. Spirt lampasi. Natriy tiosulfat Na2S ,0 3 • 
5H ,0
Stakanningyarmigacha natriy tiosulfat tuzidan solinadi. 48°C lssiq- 
likda bu tuz o‘zining knstallizatsiyaviy suvida erib, suyuq holatga o‘tadi. 
Keyin harorat pasayganda ham bu suyuq tuz o‘ z holatini o‘ zgartirmay 
saqlaydi Bu ish oldindantayyorlanib qo‘yiladi. Stakandagi suyuqlikni 
tomoshabinlarga ko‘rsatib, bildirmasdan shu tuz kristallaridan bir necha 
donasi ungatashlanadi. Birdamga stakandagi suyuqlik “muzlay boshlay- 
di” K o‘p o‘tmay “muz” stakanni butunlay qoplaydi. Bu modda muzga 
o‘xshash bo‘ladi. Knstallanishjarayom issiqlik chiqishi bilan amalga osh- 
gani uchun stakan ancha qiziydi. Uni qo‘l bilan ushlab ham his qilish 
mumkin.
44

---

1. 7.1. BA JA R A O LASIZM I?
1.7. MODDA ZICHLIGIGA B O G L IQ B O ‘LGAN
TAJRIBALAR
Jihoz va reaktivlar 
500ml hajmli shisha butilka. 
500ml hajmli shisha banka. Qog‘oz Kerosin Suv 
Stol ustida bir butilka to‘ la suvi bilan va bir banka kerosin turibdi 
(28-rasm). Boshqa hech qanday idish у o‘ q. Qanday qilib butilkadagi 
suvni bankaga, kerosinni esabutilkaga o'tkazish mumkin?
0 ‘ylab ko‘ringchi, shu ishni bajaraolasizmi?
Bu qiyinish emas. Rasmdan ko'rinibtunbdiki, butilka og'zini birparcha qog'oz 
bilan berkitib, bankadagi kerosin у uzasiga qo'yiladi va qog'ozni olib tashlab, bir oz 
vaqt ushlab turiladi. Suvning zichligi kerosinmkidan katta b o ig an i uchun suv 
butilkadan bankaga, kerosin esa butilkaga o'tadi. Suyuqliklar ldishlardan tashqan- 
ga to‘kilmaydi.
Stol ustida ikkita kimyoviy o‘ lchov silindrida suyuqlik, ulaming у oni-
28-rasm. Suvbilan kerosinningo'nn almashishi.
1. 7.2. SUVGA B O TM AS TUXUM
Asbob va reaktivlar. 
500ml hajmli o‘lchov silin- 
dn (2dona). 2ta tuxum. Kaliy nitrat (K N 0 3)mng 
to‘yingan eritmasi. Suv.
45

---

da lkkitatuxum turibdi Tuxumlami olib, silmdrdagisuyuqliklargasolingan 
edi, ulaming biri tosh suvga cho‘kkani sangari cho'kib ketdi, lk-kinchisi 
esayog'ochdan yasalgan tuxumga o'xshab suyuqlikningbetidaqoldi. (29- 
rasm) Bu tajnbanmg sin nimada9
Entmalaming zichligi suvning zichligidan katta bo'ladi. Tuxumning eritmaga 
botmasligining sababi shunda.
Ayniqsa, eruvehanligi katta bo'lgan kumush nitrat, kaliy yodid, kaliy nitrat, 
shakarkabi moddalar to у in gan eritmasining zichligi katta bo'ladi. Silindrlaming 
biri-da suv, ikkinchisida esa kaliy nitratning to'ymgan eritmasi bor edi.
4
4
29-rasm. Tuxim lam ingcho‘kishi va cho‘kmasligi.
46

---