Зиёвуддин Раҳим 2 бисмиллаҳир роҳМАНир роҳийм!

“
(Аллоҳ)
ғайбни билувчидир. У Ўз ғайбидан бирон кимсани огоҳ этмайди. Фақат Ўзи рози 
бўлган пайғамбарларнигина 
(Ўзининг ғайбидан огоҳ этади)
. Бас, албатта 
(Аллоҳ)
токи 
(пайғамбарлар)
Парвардигорининг элчилик вазифаларини 
(умматларига)
тўла етказганларини 
билиш учун 
(Ўзининг ғайбидан огоҳ қилиб қўйган ҳар бир пайғамбар)
олдидан ҳам, ортидан ҳам 
кузатувчи 
(фаришта)
йўллайди. У Зот 
(пайғамбарлар)
ҳузуридаги бор нарсани иҳота қилиб олган, 
(коинотдаги)
 ҳар бир нарса саноғини ҳисоб-китоб қилиб қўйган”
(“Жин” сураси, 26-28-оятлар).
Аллоҳ таоло бандалари кўзи кўрмайдиган, қулоғи эшитмайдиган, туйғуси ҳис эта олмайдиган ғайб 
илмини билади. У Зот буни ҳеч кимга билдирмайди. Магар пайғамбарларидан Ўзи истаганларни ғайб 
илмидан ошкор этиши мумкин. Аллоҳ бундай ҳолатда ўша пайғамбар олдидан ҳам, орқасидан ҳам 
сақловчи фаришталарни юборади. Фаришталар уни – Аллоҳнинг буйруғи билан – шайтонлар 
васвасасидан, турли озорлардан сақлаб туради. Токи пайғамбарлар Аллоҳнинг амр-қайтариқларини 
омонат билан, бирон нарса қўшмасдан ёки камайтирмасдан бандаларга етказсинлар. Аллоҳ таоло ҳамма 
нарсани, жумладан, пайғамбарлар махфий ёки ошкора қилган ишларини билади. У Зот билмайдиган 
нарсанинг ўзи йўқ. Бу борада Аллоҳга ҳеч ким шерик бўла олмайди. 
ФОЛНИНГ ЯХШИСИ ҲАМ БЎЛАДИМИ? 
“Фол” сўзи асли арабча бўлиб, “фаъл” шаклида қўлланади (Бу замонавий тилда “оптимизм” – 
яхшиликка умид қилиш, яхшиликка йўйиш, дейилади). Унинг маъноси “хурсандчилик келтирувчи сўз 
ёки иш”дир. Фолнинг акси – шум. Ислом шариатида шумланишдан қайтарилган, тафоулга (яъни, яхши 
фолга) рухсат берилган. 
“Фол кўриш” келажакда бўладиган нарсалардан хабар беришдир. Бу иш шариатда қаттиқ 
қораланган. “Яхши фол” (тафоул) эса воқеа-ҳодисаларни яхшиликка йўйишдир. Бу ҳақида бир қанча 
ривоятлар келган. 
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ривоят қилади: “Касаллик 
юқиши, шумланиш йўқ. Менга яхши фол – чиройли сўз ёқади” (Бухорий, Муслим, Абу Довуд, Термизий, 
Ибн Можа, Аҳмад ривояти). 
Бу ҳадисда жоҳилият даврида кенг тарқалган, ҳозир ҳам мавжуд икки иллат ҳақида сўз кетмоқда. 
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу ривоят қилади: “Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: 
“Шумланиш йўқ. Унинг яхшиси фолдир”, деганларини эшитдим. Шунда: “Фол нима?” деб сўралди. У 
зот: “(Фол) биронтангиз эшитадиган яхши сўздир”, дедилар” (Бухорий, Муслим, Аҳмад ривояти). 
Жоҳилият даврида одамлар қарға, бойўғли каби қушлар овозидан шумланишарди, буни бирон 
фалокат юз беришидан олдинги огоҳлик қўнғироғи деб билишарди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва 
саллам одамларни бундай нотўғри эътиқоддан қайтарганлар, фақат яхши сўз айтишга, яхши гумонда 
бўлишга чақирганлар. 
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламга яхши 
фол ёқарди. У зот шумланишни хушламасдилар” (Ибн Можа саҳиҳ санад билан ривоят қилган). 
Шумланиш Аллоҳ таоло тақдиридан норозилик, тафоул эса Аллоҳдан яхшилик умид қилишдир. 
Мўмин банда ҳар қандай ҳолатда Аллоҳ таоло ҳақида яхши гумон қилади, зинҳор тушкунликка 
тушмайди, ёмон хаёлларга бормайди. 
Яна Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинишича, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва 
саллам бир сўз эшитдилар. Ўша сўз у зотга маъқул келди, “Биз сенинг оғзингдан фолингни олдик”, 
дедилар (Абу Довуд, Аҳмад, Байҳақий ривояти. Ривоят санади саҳиҳ). 
Яъни, оғзингдан яхши сўзларни эшитдик, дейилмоқчи. 

---

133 
Аҳмад Қурашийдан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳузурларида шумланиш 
зикр этилди. Шунда у зот: “Унинг энг яхшиси фолдир. (Шумланиш) муслимни (бирон ишни қилишдан) 
қайтармайди. Агар биронтангиз ўзи ёқтирмайдиган нарсани кўрса, “Аллоҳумма лаа яътий бил ҳасанаати 
иллаа ант, ва лаа ядфаъус саййиъаати иллаа ант, ва лаа ҳавла ва лаа қуввата иллаа бик”, десин!” деб 
айтдилар” (Абу Довуд, Байҳақий ривояти. Ривоят санади ҳасан). 
Хуллас, мўмин-мусулмон одам фол очмайди, фол очтирмайди – фолбин уйига зинҳор қадам 
босмайди, балки турли ҳолатларда содир бўладиган ишларни фақат эзгуликка йўяди, Аллоҳдан яхшилик 
сўраб, ёмонликлардан паноҳ истаб дуо қилади.