Зиёвуддин Раҳим 2 бисмиллаҳир роҳМАНир роҳийм!

МУШОҲАДА, МУРОҚАБА ВА ИХЛОС МАҚОМИ 
Маълумки, Жаброил алайҳиссалом ҳадисида “Эҳсон нима?”, деб берилган саволга Пайғамбаримиз 
соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Аллоҳни кўриб тургандек ибодат қилишинг. Агар Уни кўрмаётган 
бўлсанг, У Зот сени кўриб туради”, деб жавоб қайтарганлар. 
Аллоҳни кўриб тургандек ибодат қилиш мушоҳада мақомидир. Аллоҳ кўриб турганини ҳис қилиш 
муроқаба ва ихлос мақомидир. 
Мушоҳаданинг маъноси шуки, банда қалби билан Раббини кўриб тургандек амал қилади. Бунда 
қалб имон нури билан мунаввар бўлади. Шунда ғайб худди кўз билан кўриб тургандек туюлади. Бу 

---

174 
мартаба Аллоҳдан ҳақиқий қўрқиш, тақво қилиш, У Зотни улуғлашдан келиб чиқади. Мушоҳада энг 
юқори мартабадир. 
Муроқаба маъноси шуки, банда Аллоҳ таоло ҳар бир амалини кўриб-кузатиб турганини ҳис қилади, 
фақат Аллоҳ розилигини кўзлайди, Аллоҳга ихлос билан амал қилади. Шуни қалбдан чуқур ҳис қилган 
инсон Аллоҳдан ўзгаларга илтифот этмайди, Ёлғиз Рабби розилиги учун тоат-ибодат қилади, одамлар 
мақтови, гап-сўзлари уни ихлосдан тўсмайди. 
Банда аввал муроқаба, ихлос мақомига эришса, секин-аста мушоҳада мартабасига чиқади. 
Муроқаба мушоҳада мақомига етишиш учун кўприк вазифасини ўтайди. 
Аллоҳнинг тавфиқи, мадади билан “Ислом ақидаси” китоби ниҳоясига етди! Сўзимиз охирида 
оламлар Парвардигори Аллоҳ таолога ҳамду санолар айтамиз, Ҳабибимиз Муҳаммад Мустафога, у 
зотнинг оила аъзоларига, саҳобаи киромларига салавотлар ва саломлар йўллаймиз! 
Тошкент, 2017-2018 
ФОЙДАЛАНИЛГАН МАНБАЛАР РЎЙХАТИ 
1. Қуръони карим. 
2. Абулфидо Исмоил ибн Касир. “Тафсирул қуръонил азим”, 4 жуз. – Байрут-Ливан: Дорул маориф, 
1989. 
3. Шайх Алоуддин Мансур. “Қуръони карим”. /Ўзбекча изоҳли таржима. – Бишкек: Эркин-Тоо, 
2001. – 767 б. 
4. Шайх Абдулазиз Мансур. “Қуръони карим маъноларининг таржимаси”. – Тошкент: Тошкент 
ислом университети нашриёти, 2009. – 617 б. 
5. Муҳаммад ибн Исмоил Абу Абдуллоҳ Бухорий. “Саҳиҳул бухорий”, 6 жуз. – Байрут: Дору ибни 
касир – Ямома, 1987. 
6. Муслим ибн Ҳажжож Абулҳусайн Қушайрий Найсобурий. “Саҳиҳу муслим”, 5 жуз. – Байрут: 
Дору иҳёит турос. 
7. Сулаймон ибн Ашъас Абу Довуд Сижистоний Яздий. “Сунану аби довуд”, 4 жуз. – Байрут: Дорул 
фикр. 
8. Муҳаммад ибн Исо Абу Исо Термизий. “Сунанут термизий”, 5 жуз. – Байрут: Дору иҳёит турос. 
9. Аҳмад ибн Шуайб Абу Абдураҳмон Насоий. “Сунанун насоий”, 8 жуз. – Ҳалаб: Мактабул 
матбуот, 1986. 
10. Абдуллоҳ ибн Абдураҳмон Абу Муҳаммад Доримий. “Сунануд доримий”, 2 жуз. – Байрут: 
Дорул куттоб ал-арабий, 1407 ҳ.й. 
11. Муҳаммад ибн Язид Абу Абдуллоҳ Қазвиний. “Сунану ибни можа”, 2 жуз. – Байрут: Дорул 
фикр. 
12. Молик ибн Анас ибн Молик ибн Омир Асбаҳий Маданий. “Ал-Муваттоъ”, 8 жуз. – Муассасату 
зояд ибн султон оли наҳён, 1425 ҳ.й. 
13. Аҳмад ибн Ҳанбал Абу Абдуллоҳ Шайбоний. “Муснадул имом аҳмад ибни ҳанбал”, 6 жуз. – 
Миср: Муассасату қуртуба. 
14. Муҳаммад ибн Идрис Абу Абдуллоҳ Шофеий. “Муснадуш шофеий”. – Байрут: Дорул кутубил 
илмия. 
15. Муҳаммад ибн Жарир ибн Язид ибн Касир ибн Ғолиб Абу Жаъфар Табарий. “Таҳзибул осор”, 2 
жуз. – Қоҳира. 
16. Имом Абу Бакр Муҳаммад ибн Исҳоқ ибн Хузайма Суламий Найсобурий. “Саҳиҳу ибни 
хузайма”, 4 жуз. – Байрут: Ал-мактабул исломий, 1970. 
17. Муҳаммад ибн Ҳиббон ибн Аҳмад Абу Ҳотим Тамимий Бастий. “Саҳиҳу ибни ҳиббон”, 18 жуз. 
– Байрут: Муассасатур рисола, 1993. 
18. Муҳаммад ибн Абдуллоҳ Абу Абдуллоҳ Ҳоким Найсобурий. “Ал-Мустадрак ала саҳиҳайн”, 4 
жуз. – Байрут: Дорул кутубил илмия, 1990. 
19. Али ибн Умар Абулҳасан Дорақутний Бағдодий. “Сунану дорақутний”, 4 жуз. – Байрут: Дорул 
маърифат, 1966. 

---

175 
20. Абулқосим Сулаймон ибн Аҳмад Табароний. “Ал-Муъжамул кабир”, 25 жуз. – Ал-Мавсил: 
Мактабул улуми вал ҳикам, 1983. 
21. Абулқосим Сулаймон ибн Аҳмад Табароний. “Ал-Муъжамул авсат”, 10 жуз. – Қоҳира: Дорул 
ҳарамайн, 1415 ҳ.й. 
22. Абулқосим Сулаймон ибн Аҳмад Табароний. “Ал-Муъжамус сағир”, 2 жуз. – Байрут-Уммон: 
Ал-мактабул исломий, 1985. 
23. Аҳмад ибн Ҳусайн ибн Али ибн Мусо Абу Бакр Байҳақий. “Сунанул байҳақий ал-кубро”, 10 
жуз. – Маккатул мукаррама: Мактабу дорил боз, 1994. 
24. Аҳмад ибн Ҳусайн ибн Али ибн Мусо Абу Бакр Байҳақий. “Шуабул имон”, 7 жуз. – Байрут: 
Дорул кутубил илмия, 1410 ҳ. 
25. Абу Абдураҳмон Аҳмад ибн Шуайб Насоий. “Китобус сунанил кубро”. – Байрут: Дорул кутубил 
илмия, 1411 ҳ. 
26. Абу Бакр Аҳмад ибн Амр ибн Абдулҳолиқ Баззор. “Ал-Баҳруз заххор муснадул баззор”. – 
Байрут-Мадина: Муассасату улумил қуръон, 1409 ҳ. 
27. Аҳмад ибн Али ибн Мусанна Абу Яъло Мавсилий Тамимий. “Муснаду аби яъло”, 13 жуз. – 
Дамашқ: Дорул маъмун лит турос, 1984. 
28. Абу Бакр Абдуллоҳ ибн Муҳаммад ибн Абу Шайба Куфий. “Мусаннафу ибни аби шайба”, 8 
жуз. – Риёз: Мактабатур рушд, 1409 ҳ. 
29. Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Салома ибн Жаъфар Қузоий. “Муснадуш шиҳоб”, 2 жуз. – Байрут: 
Муассасатур рисола, 1407 ҳ. 
30. Абу Авона Яъқуб ибн Исҳоқ Асфароиний. “Ал-Мустахраж”, 5 жуз. – Байрут: Дорул маърифат. 
31. Аҳмад ибн Абдуллоҳ Абу Нуайм Исфаҳоний. “Ҳилятул авлиё ва табақотул асфиё”, 10 жуз. – 
Байрут: Дору китобил арабий, 1405 ҳ. 
32. Сулаймон ибн Довуд Абу Довуд Форисий Басрий Таёлисий. “Муснаду аби довуд таёлисий”. – 
Байрут: Дорул маърифат. 
33. Абд ибн Ҳумайд ибн Наср Абу Муҳаммад Кеший. “Муснаду абд ибни ҳумайд”. – Қоҳира: 
Мактабатус сунна, 1408 ҳ. 
34. Аҳмад ибн Али ибн Ҳажар Абулфазл Асқалоний Шофеий. “Фатҳул борий”, 14 жуз. – Байрут: 
Дорул маърифат. 
35. Маҳмуд ибн Аҳмад ибн Мусо ибн Аҳмад ибн Ҳусайн Абу Муҳаммад Бадриддин Айний 
Ҳанафий. “Умдатул қорий”, 25 жуз. – Байрут: Дору иҳёит турос. 
36. Абу Закариё Яҳё ибн Шараф Нававий. “Шарҳун нававий ала саҳиҳи муслим”, 18 жуз. – Байрут: 
Дору иҳёит турос, 1392 ҳ. 
37. Муҳаммад Шамсулҳаққил Азим Ободий. “Авнул маъбуд”, 4 жуз. – Байрут: Дорул кутубил 
илмия, 1995. 
38. Маҳмуд ибн Аҳмад ибн Мусо ибн Аҳмад ибн Ҳусайн Абу Муҳаммад Бадриддин Айний 
Ҳанафий. “Шарҳу сунани аби довуд”, 6 жуз. – Риёз: Мактабатур рушд, 1420 ҳ. 
39. Муҳаммад Абдураҳмон ибн Абдураҳим Абулъало Муборакфурий. “Туҳфатул аҳвазий”, 10 жуз. 
– Байрут: Дорул кутубил илмия. 
40. Абдураҳмон ибн Абу Бакр Абулфазл Суютий. “Шарҳус суютий лисунанин насоий”, 8 жуз. – 
Ҳалаб: Мактабул матбуот. 1986. 
41. Нуруддин ибн Абдулҳодий Абулҳасан Синдий. “Ҳошиятус синдий ала ибни можа”, 8 жуз. – 
Ҳалаб: Мактабул матбуот, 1986. 
42. Абдурауф Муновий. “Файзул қодир”, 6 жуз. – Миср: Ал-Мактабатут тижория, 1356 ҳ. 
43. Шайх Валиюддин Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Абдуллоҳ Хатиб Табризий. “Мишкотул 
масобиҳ”. – Байрут: Ал-Мактабул исломий, 1399 ҳ. 
44. Мулло Али Қори. “Мирқотул мафотиҳ шарҳу мишкотил масобиҳ”, 9 жуз. 
45. Абдулъазим ибн Абдулқавий Абу Муҳаммад Мунзирий. “Ат-Тарғиб ват-тарҳиб”, 4 жуз. – 
Байрут: Дорул кутубил илмия, 1417 ҳ. 
46. Али ибн Ҳусомиддин Муттақий Ҳиндий. “Канзул уммол фи сунанил ақволи вал афъол”. – 
Байрут: Муассасатур рисолат, 1989. 
47. Имом Абу Жаъфар Таҳовий /Шуайб Арнаут таҳқиқи остида/. “Шарҳу мушкилил осор”, 15 жуз. 

---

176 
48. Жалолиддин Суютий. “Жомеул аҳодис”. 
49. Зайниддин Абдурауф Муновий. “Ат-Тайсир бишарҳил жомиъис сағир”, 2 жуз. – Риёз: 
Мактабатул имом шофеий, 1408 ҳ. 
50. Муҳаммад Анвар Бадахшоний. “Ақидатут таҳовия шарҳининг талхиси” (Таржимон: Шайх 
Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф). – Тошкент: Ҳилол-нашр, 2014. – 447 б. 
51. Сафиюрраҳмон Муборакфурий. “Ар-Раҳиқул махтум” (Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам 
сийратлари). Тошкент: Ғафур Ғулом номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи, 2016. – 655 б. 
52. Муҳаммад Саламат Жабар. “Қиёмат аломатлари” (Таржимон: Муҳаммаджон Аҳмад). – 
Тошкент: Мутаржим, 2003. – 103 б. 
53. Ҳасан Закариё Фулайфул. “Қабр ҳаёти – азобми ё роҳат?”. – Тошкент: Мовароуннаҳр, 2003. – 63 
б. 
54. Аҳмад Ҳодий Мақсудий. “Ибодати исломия”. – Тошкент: Мовароуннаҳр, 2004. – 171 б. 
55. Муҳаммад Саййид Тантовий, “Пайғамбарлар тарихи”, 1-4-китоблар. /Таржимон: Зиёвуддин 
Раҳим. – Тошкент: Шарқ, 2018. – 607 б. 
56. Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф. “Сунний ақидалар”. – Тошкент: Мовароуннаҳр, 2005. 
– 583 б. 
57. Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф, “Ҳадис ва ҳаёт” /Ислом ва имон, 2-жуз. – Тошкент: 
Шарқ, 2008. – 336 б. 
58. Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф, “Ҳадис ва ҳаёт” /Нубувват ва рисолат, 19-жуз. – 
Тошкент: Шарқ, 2006. – 576 б. 
59. Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф. “Мўминнинг меърожи”. – Тошкент: Ҳилол-нашр, 
2014. – 240 б. 
60. Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф. “Зикр аҳлидан сўранг”, 1-китоб. – Тошкент: Ҳилол-
нашр, 2013. – 399 б. 
61. Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф. “Руҳий тарбия”, 1-китоб. – Тошкент: Шарқ, 2007. – 
447 б. 
62. Муҳаммад Шариф Жуман, Аҳмад Муҳаммад. “Динда саволим бор”. – Тошкент: Мовароуннаҳр, 
2014. – 443 б. 
63. Муҳаммад Шариф Жуман, Аҳмад Муҳаммад. “Ислом дини”. – Тошкент: Мовароуннаҳр, 2006. – 
223 б. 
64. Абдул Азим Зиёуддин. “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ва аҳли байт”. – Тошкент: 
“Тошкент Ислом университети” нашриёт матбаа бирлашмаси, 2014. – 95 б. 
65. Абдулқодир Абдур Раҳим. “Эътиқод дурдоналари” (“Бадъул амолий” шарҳи). Тошкент: Шарқ, 
2016. – 480 б. 
66. Зиёвуддин Раҳим. “Қуръон – қалблар шифоси”. – Тошкент: Шарқ, 2016. – 432 б. 
67. Зиёвуддин Раҳим. “Намозда хушуъ”. – Самарқанд: Имом Бухорий халқаро маркази, 2018. – 320 
б. 
68. Зиёвуддин Раҳим, Одилхон қори Юнусхон ўғли. “Таҳорат китоби”. – Тошкент: Мовароуннаҳр, 
2014. – 376 б. 
69. Зиёвуддин Раҳим. “Истиғфорнинг 40 хосияти”, “Салавотлар”. – Самарқанд: Имом Бухорий 
халқаро маркази, 2017. – 176 б.