Samarqand iqtisodiyot va servis instituti raxmatulla xaitboyev ekologik turizm

4-mavzu. EKOLOGIK TURIZMNI RIVOJLANTIRISHNING 
MAMLAKATIMIZ IJTIMOIY-IQTISODIY HAYOTIDAGI 
AHAMIYATI
Reja:
4.1. Ekoturizmni rivojlantirishning ijtimoiy va iqtisodiy
ahamiyati.
4.2. Ekoturizmda ekologik bilim va madaniyatning shakllanishi
4.1. Ekoturizmni rivojlantirishning ijtimoiy va iqtisodiy ahamiyati
Ekoturizmni rivojlantirishning ijtimoiy ahamiyati.
G‘arb 
mamlakatlarida ekoturizmga ijtimoiy-iqtisodiy soha jihatidan 
qaraladi. Chunki, chet ellarda jadal sur’atlar bilan rivojlanib 
borayotgan ekoturizm iqtisodiy foyda keltiruvchi va tabiatni 
muhofaza qiluvchi turizmning eng istiqbolli tarmoqlaridan 
hisoblanadi. Turizmning roli aniqlanganda yana bir muhim, 
asosiy jihatlarga e’tibor berish lozimki, turizm ijtimoiy sohaning 
bir qismi bo‘lib, uning asosiy faoliyatlarida iste’molchilarga 
iste’mol jarayonida moddiy va nomoddiy muhitni yaratish uchun 
xizmatlar qilish, dam olish va faoliyat ishlarini o‘zgartirish, 
almashtirish uchun sharoitlar yaratish, sog‘liqni muhofaza qilishni 
ta’minlash, shuningdek, aholining ekologik ma’lumoti va ekologik 
madaniyatliligi darajalarini shakllantirishda muhim ahamiyatga 
ega.
Insonning bir yillik vaqti – 8760 soat, umumlashtirib olsak – 
9000 soat. Bu ko‘rsatkich vaqt o‘tishi bilan quyidagicha bo‘lingan:
a) 1850-yilda:
• 5000 soat ish vaqti;
• 3000 soat uyqu;
• 1000 soat ishdan bo‘sh vaqt.
b) 2000-yilda:
• 3000 soat ish vaqti;
• 3000 soat uyqu;
• 3000 soat ishdan bo‘sh vaqt.
Bundan xulosa qilish mumkinki, ish vaqti tizimli ravishda 

---

44
45
qisqarib boradi, bo‘sh vaqt esa ko‘payib boradi. Shuning uchun 
ham insonda ekologik – rekreatsiya faoliyatining o‘sishiga 
bo‘sh vaqtning ko‘payishi sabab bo‘ladi
28
. Bu bo‘sh vaqtdan 
samarali foydalanish ham insonning ijtimoiy-iqtisodiy holatlarini 
belgilaydi. Hozirgi vaqtda dam olishni tashkil qilish, insonning 
hayotiy kuchlarini tiklash, bo‘sh vaqtidan unumli, to‘g‘ri 
foydalanishning ko‘plab imkoniyatlarini ham turizm sohasi 
ta’minlamoqda. Shuningdek, turizm shaxsning rivojlanishida, 
barkamolligida, sayohatining intellektual darajasini oshirishda, 
insonning jamiyatda o‘rnini aniqlashda, shaxs sifatida tavsifini 
berishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Ijtimoiy so‘zining izohlaridan kelib chiqadigan ma’no shundan 
iboratki, ijtimoiy masalalar insonlarning hayoti va rivojlanishi 
qonuniyatlari, jamiyatdagi faoliyatini, o‘rnini belgilashdagi 
xususiyatlaridir. Bu yerdagi umumiylik, bog‘langanlik so‘zlarida 
insoniyat jamiyatining atrof-muhit va jamiyat qonunlarini o‘z 
vaqtida ilg‘ab olish va ushbu qonunlar asosida yashash tarzi 
tushunilmoqda.
Ekologik muammolar sayyoraviy tus olgan hozirgi vaqtda 
ekoturizmning mamlakat hayotidagi o‘rni qanday bo‘lmog‘i 
kerak? Ana shu savolga javob va isbotlar yozish ekoturizmning 
mezonlarini belgilaydi. Mamlakatimizda ekoturizmni 
rivojlantirishning mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy hayotidagi 
o‘rnini belgilashda aynan, xalqimizning birinchidan, tabiat va 
uning boyliklariga qiziqishi, muhofaza qilishi, ikkinchidan, 
insonning kamol topishida tabiatni anglash, jamiyat qonun- 
qoidalarini bilishi uning hayotidagi birinchi darajali ehtiyojlari 
hisoblanadi. 
Ekoturizm “tabiatni muhofaza qilish”, “ekologiya”, 
“biologiya”, “tabiatdan foydalanish iqtisodi”, “geologiya”, 
“geografiya”, “botanika” va boshqa tabiiy fanlarning nazariyasi, 
asoslari, tabiiy va ijtimoiy munosabatlardan, tabiatdagi o‘zaro 
28
Ердавлетов С.Р. География туризма: история, теория, методы, практика. 
Алматы, 2000. C. 336. 
munosabatlardan kelib chiqdi. Shu nuqtayi nazardan bu fanlarning 
har qanday fan ta’limi va har qanday sohadagi o‘rni deyarli bir-
biriga o‘xshash ta’rifni, tavsifni anglatadi.
Ekoturizmning mamlakat ijtimoiy hayotidagi o‘rnini 
belgilaganda tabiatning inson – turist hayoti uchun bo‘lgan 
ahamiyatlari ko‘rsatkichlarini keltirish lozim bo‘ladi. 
Ekoturizmning ahamiyatini turistning ehtiyojlarini qondirish 
jihatlariga qarab ma’naviy, iqtisodiy, sog‘lomlashtirishi, tabiatni 
anglash, tarbiyaviy va estetik guruhlarga bo‘lishimiz mumkin. 
Bu guruhlarning tavsifi faqat turist uchun emas, umuminsoniyat 
hayotidagi tabiatning o‘rnini ham anglatadi.
Ekoturizmning asl maqsadlari qayd qilingan xulosalarni tashkil 
qiladi. Ekoturizm o‘zining ta’rifini izohlashda birinchi navbatda 
tabiat qo‘ynida bo‘lib, uning resurslariga ozor yetkazmaslikni 
ta’minlaydi. Tabiat va uning biologik xilma-xillik resurslaridan 
zavq-shavq olgan insonda albatta, bu obyektni asrash istagi paydo 
bo‘ladi. Shuning uchun ham Butunjahon turizm tashkilotlarining: 
“tabiiy hududlarga mas’uliyat bilan sayohat qilish natijasida 
ekoturistlar faoliyati tabiatni muhofaza etishni ta’minlaydi va 
mahalliy aholining turmush darajasini yaxshilaydi” – degan ta’rifi 
birinchi navbatda xalqning ijtimoiy holatining yaxshilanishiga 
qaratilgan.