Samarqand iqtisodiyot va servis instituti raxmatulla xaitboyev ekologik turizm

3-mavzu. EKOLOGIK TURIZMNING TAMOYILLARI. 
O‘ZBEKISTONDA EKOTURIZMNI RIVOJLANTIRISH 
KONSEPSIYASI
Reja:
3.1. Ekoturizmning tamoyillari.
3.2. O‘zbekistonda ekoturizmni rivojlantirish Konsepsiyasi.
3.1. Ekoturizmning tamoyillari
Ishlab chiqarishda g‘oya va nazariyalarning shakllanishida 
ishlatiladigan prinsip so‘zi asos, talab, negiz ma’nolarini anglatgani 
uchun davlat tilida tamoyil deb tarjima qilingan. Ekoturizmning 
tamoyillari ham ekoturizm yo‘nalishining rivojlanishidagi tartib-
me’yorlarga asoslanishi lozim. Ya’ni ekoturizmning tamoyillari 
ekoturizmning mohiyatini, mazmunini, maqsadi va vazifalarini 
o‘zida aks ettirishi kerak.
Ekoturizmning tamoyillarini “Xalqaro ekoturizm tashkiloti” 
ishlab chiqqan. Bu tamoyillar jahondagi barcha davlatlarning 
rahbarlariga tarqatilgan bo‘lib, har bir davlatlar ekoturizmni 
tashkil qilganda ushbu tamoyillarga amal qilish talab qilinadi:
1. Ekoturizm tabiatga qaratilgan va tabiiy resurslardan 
foydalanishga asoslangan bo‘lishi.
2. Ekoturizm ekologik barqaror rivojlanishga va yashash 
muhitimizga keltirilayotgan ziyonlarni minimallashtirishga 
asoslangan bo‘lishi.
3. Ekoturizm ekologik ta’lim va ma’rifatga yo‘naltirilgan bo‘lib, 
tabiat bilan teng hamkorlikka asoslangan bo‘lishi.
4. Ekoturizm mahalliy ijtimoiy madaniyatni saqlashga va 
yordam berishga asoslangan bo‘lishi.
5. Ekoturizm faoliyat ko‘rsatgan hududlarning barqaror 
rivojlanishini va iqtisodiy samaradorligini ta’minlashiga asoslangan 
bo‘lishi kerak. 
Ekoturizmning tamoyillarini o‘rganganimizda albatta 
turizmning bu muhim sohasini rivojlantirish oson kechmasligini 
anglaymiz. Bu tamoyillar asosida ekoturizmni rivojlantirishda 
albatta davlatning ekologik boshqaruviga murojaat qilinadi. 
Chunki, ekoturizmni yuqorida qayd qilingan tamoyillar asosida 
rivojlantirish faqat davlat tashkilotlarining quvvatlashi bilangina 
amalga oshishi mumkin.
Keyinchalik turizm mutaxassislari va olimlari tomonidan 
ekoturizmning tamoyillari kengaytirildi va mukammallashtirildi 
25
:
1. Tabiati yaxshi saqlangan joylarga sayohat.
2. Tabiat resurslaridan barqaror foydalanish, tabiiy, ijtimoiy va 
madaniy biologik xilma-xillikni saqlash.
3. Ekoturda belgilangan tartib-intizomga qat’iy rioya qilish.
5. Ekoturlarni tabiat qonunlari asosida mukammal ishlab 
chiqish.
6. Ekoturizmni hududlarning iqtisodiy rivojlantirish rejalari 
bilan birlashtirish.
7. Mahalliy aholini ekoturizm rivojlanishida qatnashtirish va 
bu yo‘nalishda ularning iqtisodiy manfaatdorligini ta’minlash.
8. Ekoturizm sohasi mutaxassislarini tayyorlash va qayta 
tayyorlash.
Ekoturizm bo‘yicha mutaxassislar taklif qilgan tamoyillar 
qatorida T.K.Sergeyevaning taklif qilgan tamoyillari ham diqqatga 
sazovor
26
:
1. Rekreatsiyali tabiiy hududlarning biologik xilma-xilligini 
saqlash.
2. Ekoturizm sohasiga tortilgan (qo‘shilgan) hududlarning 
iqtisodiy barqaror rivojlanishini oshirish.
3. Ekoturistik faoliyatda qatnashuvchilarning ekoturistik 
madaniyatini oshirish.
4. Rekreatsiyali hududlarning etnografik statusini (maqomini) 
saqlash.
“Xalqaro ekoturizm tashkiloti” o‘z navbatida ekoturist uchun 
qoida ham ishlab chiqdi
27
:
25
Дроздов А.В. Основы экологического туризма. – М.: Гардарики, 2005. C. 271. 
26
Сергеева Т. К. Экологический туризм. – М.: Финансы статистика, 2004. C. 360.
27
Бабкин А.В. Специальные виды туризма. Ростов на Дону, Феникс, 2008. C. 252.

---

36
37
1. Yer bilan bog‘liqligini unutmaslik, yoddan chiqarmaslik.
2. Tabiatda faqat izlarini qoldirish, tabiatdan faqat rasmlarni 
olib ketish.
3. Borgan yerida dunyoni, xalqlar madaniyatini, geografiyasini 
anglash, bilish.
4. Mahalliy aholini hurmat qilish. 
5. Ishlab chiqaruvchilardan atrof-muhitga xavf-xatar soluvchi, 
keltiruvchi mahsulotlarni sotib olmaslik.
6. Faqat maxsus solingan so‘qmoqlardan yurish.
7. Atrof-muhitni muhofaza qilish dasturlarini quvvatlash, 
yordam berish.
8. Imkoniyat boricha atrof-muhitni toza saqlovchi usullardan 
foydalanish.
9. Tabiatni muhofaza qiluvchi tashkilotlarni quvvatlash.
10. Ekoturizm tamoyillari bo‘yicha ishlovchi turistik firmalar 
bilan sayohatga chiqish.
Ekoturizmning tamoyillari, qoidalari va belgilari bilan 
tanishib chiqqandan keyin ekoturizmni rivojlantirishdagi ko‘plab 
tushunmovchilik va noaniqliklar ma’lum bo‘ladi. Bu noaniqliklar 
shulardan iboratki, jahondagi ko‘plab davlatlarda ekoturizm 
talablar darajasida birdaniga rivoj topmayapti. Bu holatning asosiy 
sabablaridan biri shundan iboratki, ekoturizmning asosiy obyektlari 
alohida muhofazadagi hududlar, milliy parklar va tabiat qo‘riqxonalari 
ekanligi hammaga ma’lum bo‘lgan holda, bu tabiiy resurslar davlat 
tomonidan muhofaza qilinadi. Bu sharoitda ekoturizmni kuchli 
rivojlantirishning imkoniyatlari chegaralanib qoladi. Lekin, AQSH, 
Kanada, Avstraliya, Malayziya, Yaponiya va Yevropa, Afrika 
davlatlarida ekoturizm yildan-yilga rivojlanib bormoqda.
Biz mamlakatimizda ekoturizmni rivojlantirishda yuqorida 
qayd qilingan davlatlarning tajribalarini, ekoturizmni rivojlantirish 
davlat dasturlarini puxta o‘rganishimiz lozim. Ilmiy adabiyotlarning 
tahlili shuni ko‘rsatmoqdaki, turizm rivojlangan, shuningdek, 
ekoturizm rivojlangan davlatlar 10–15 yillar davomida ichki 
turizmni rivojlantirganlar, o‘z xalqlarini turizmning barcha 
sohalarining mazmuni va mohiyatiga tayyorlaganlar. Xususan, 
ekoturizmning mazmun-mohiyatini, tamoyillarini o‘rgatganlar. 
Shuning uchun ham ekoturizm rivojlangan davlatlar o‘z milliy 
parklaridan va tabiat qo‘riqxonalaridan ekoturizmda foydalanishga 
ruxsat berganlar. Mamlakatimizda hozirga kelib milliy bog‘larimizdan 
ekoturizmda foydalanmoqdamiz, tabiat qo‘riqxonalaridan 
ekoturizmda foydalanishga hozircha ruxsat berilmagan.
Biz ham, mamlakatimizda aholining ekologik madaniyati 
va ekologik bilimlarini oshirishga, tabiatni muhofaza qilish 
qonunlarini yaxshi bilishiga va hurmat qilishiga, tabiatni va uning 
resurslarini muhofaza qilish dasturlariga ixtiyoriy hamkorlik 
qilish ishlariga tayyorlashimiz, ekoturizmning tartib-qoidalarini, 
tamoyillarini o‘rgatishimiz lozim bo‘ladi. Ekoturizmning 
tamoyillarini o‘rganishdan shunday xulosa kelib chiqadiki, 
ekoturizmni rivojlantirishda davlatning ekologik boshqaruv 
siyosatini, dasturini ishlab chiqish talab qilinmoqda.