O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti turdali toshmirzayevich malikov

 
Tasavvur — 
ilgari idrok etilgan, ammo, ayni vaqtda, bevosita idrok 
etilmayotgan predmet va hodisalarning inson miyasidagi qayta ishlanib, tiklangan 
hissiy obrazdir. Tasawurning o’ziga xos xususiyati shundaki, u borliqdagi predmet va 
hodisalar bilan, ayni vaqtda, bevosita bog’lanishda bo’lmagan holda ularning ilgarigi 

---

130 
paydo bolgan obrazlari asosida qayta tiklanishidir. Ammo inson o’z tasawurida, shu 
bilan birga, oldin idrok etilgan predmet yoki hodisaga, ularga o’xshash yangi predmet 
va hodisalarning hissiy obrazlarini ham hosil qilishi mumkin. 
Hissiy bilishning tasawur shaklida predmet va hodisalarning ikkinchi darajali, 
muhim 
bo’lmagan 
xususiyatlari 
tashlab 
yuborilib, 
faqat 
ayrim 
muhim 
xususiyatlarigina in’ikos etgan bo’ladi. Shu tufayli, tasawur predmet va hodisalarni 
umumlashtirgan, mavhumlashtirgan darajada aniq hissiy shaklida in’ikos ettiradi. Bu 
jihatdan tasawurda, hech shubhasiz,tafakkuming ba’zi elementlari paydo bo’ladi. 
Lekin, u hali hissiy bilish chegarasidan chiqib ketmagan bo’ladi. 
Umuman olganda, insonning hissiy bilishi, ma’lum darajada, cheklangan, bir 
tomonlama, to’liq bo’lmagan bilishdir. Inson borliqdagi predmet va hodisalarning 
ichki tomonlarini, ularning o’zgarish va rivojlanish qonunlarini, bir so’z bilan 
aytganda, ularning mohiyatini faqat 
mantiqiy bilish
orqaligina bila oladi. 
Mantiqiy bilish
— predmet va hodisalarning mohiyatini bilishdir. Insonning 
borliqni aqliy bilishi — bu uning tafakkuri orqali borliqdagi predmet va hodisalarni 
fikr shakllarida bilishdir. Aqliy bilish — borliqdagi predmet va hodisalarning inson 
miyasidagi umumlashgan, mavhumlashgan va konkretlashgan fikriy ifodalanishidir. 
Mantiqiy bilishda inson tafakkuri borliqdagi predmet va hodisalarning ichki 
bog’lanishlari va aloqadorliklarini, ulaming harakat, o’zgarish va rivojlanish 
qonunlarining ma’lum fikr shakllari — 
hukm, tushuncha
va 
xulosalarda
ifodalaydi. 
Bunda hissiy bilish obrazlari tafakkur uchun material bo’lib xizmat qiladi. Tafakkur 
o
:
zida hissiy bilish bergan ma’lumotlarni qayta ishlab, ularniumumlashtirib, 
mavhumlashtirib, ayni.bir vaqtda, aniqlashtirib, analiz va sintez qilib, aniqlikdan 
mavhumlikka va yana undan aniqlikka keltirib, ma’lum hukmlar, tushunchalar va 
xulosalarni hosil qiladi.Tafakkur hosil qilgan aqliy bilishning bu fikriy shakllari tilda 
so’zlar va gaplarda ifodalanadi. Aqliy bilishning dastlabki shakli hukmlardir. 
Hukm 
— mantiqiy bilishning shunday fikriy shakliki, unda borhqdagi muayyan 
predmet va hodisalar, ular o’rtasidagi bog’lanish va aloqadorliklar haqida tasdiq yoki 
inkor fikr ifodalanadi-yu, inson o’z tafakkurida bir yoki bir necha hukmlarni mantiqiy 

---

131 
o’zaro bogllab, turli usullar asosida ularning eng muhim xususiyatlarini ajratib olib, 
biror tushuncha hosil qiladi. Mantiqiy bilishning navbatdagi shakli 
tushunchadir.