O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti turdali toshmirzayevich malikov

II.
Almashtirish
(lot.–conversio) shunday mantiqiy xulosa chiqarish usuliki, 
unda xulosa berilgan mulohazadagi subyekt va predikatning о‘rnini almashtirish 
orqali keltirib chiqariladi: 
Almashtirishda berilgan mulohazadagi terminlar hajmi e’tiborga olinishi shart. 

---

276 
Juz’iy inkor mulohazadan (0) almashtirish usuli bilan xulosa chiqarib bо‘lmaydi. 
Almashtirishga misol: 
 A. 
Hamma shifokorlar oliy ma’lumotlidir. 
B. Ba’zi oliy ma’lumotlilar shifokorlardir. 
Demak, almashtirish usuli qо‘llanganda mulohazadagi subyekt va predikat 
hajmi aniqlanadi va shu asosda mulohazadagi terminlar о‘rni almashtirilib, xulosa 
chiqariladi. Bu usul, ayniqsa, tushunchaga berilgan ta’riflarning tо‘g‘riligini 
aniqlashda muhim ahamiyatga ega. 
III
. 
Predikatga qarama-qarshi qо‘yish
(lot.– contrapositio) bevosita xulosa 
chiqarishning mantiqiy usullaridan biri bо‘lib, bu usul qо‘llanganda berilgan 
mulohaza avval aylantiriladi, sо‘ngra almashtiriladi. Natijada hosil bо‘lgan 
mulohazaning (xulosaning) subyekti asos mulohaza predikatiga zid, predikati esa 
uning subyektiga mos bо‘ladi: 
S
P
P
S


Bunda, xulosadagi S ning inkor shaklida bо‘lishi xulosa bog‘lovchisining inkor 
etilishi natijasidir. Predikatga qarama-qarshi qо‘yishda A-YE ga, YE-I ga, 0-I ga 
о‘zgaradi. 
Turli mulohazalardan bunday usul vositasida xulosa chiqarish quyidagi shaklda 
kо‘rsatilgan: 
№ 
Xukm 
Xulosa asosi 
Xulosa 
1 
A 
Hamma S-P 
Hech bir R emas S emas 
2 
Y
E 
Hech bir S P emas 
Ba’zi R emas S dir 
3 
O 
Ba’zi S P emas 
Ba’zi R emas S dir 
Masalan: 
1. A. Hamma musulmonlar Islom diniga e’tiqod qiladilar.Islom diniga e’tiqod 
qilmaydiganlar musulmon emas. 

---

277 
Juz’iy tasdiq (I) mulohazadan predikatga qarama-qarshi qо‘yish usuli bilan 
xulosa chiqarib bо‘lmaydi. Chunki, «Ba’zi S-P mulohazani aylantirsak «Ba’zi S-P 
mas emas», ya’ni juz’iy inkor hukm kelib chiqadi. Undan almashtirish orqali xulosa 
chiqarib bо‘lmaydi.