K o m p o z it s io n m a t e r ia L l a r t u z IL ish I 3- §. K om p ozitsion m ateriallar holati, tuzilishi va xom ashyosi

14-rasm . 
G rafit strukturasi.
A
- 
Grafit atomlarining joylashishi;
b
 -
grafitning geksagonal kristallik strukturasi.
15-rasm da 
poliakrilonitril (PA N )dan uglerod tolasini ishlab 
chiqarish soddalashtirilgan texnologik tizim i keltirilgan.
P oliakrilon itril 
(PA N ) 
asosida 
uglerod 
tolasini 
ishlab
ch iqarishn ing asosiy b osqich lari 
q o ‘yidagicha:
1. T ola h osil qilish bosqichi. 
H o i yoki quruq usulda birlam chi 
organik toladan, m asalan PA N dan tola tortiladi, yoki eritm adan tortish
usulidan foydalaniladi. 
o
2. Stabilizatsiya bosqichi (bir necha soat d avom ida 250 °C
q izdirish va oksidlanish jarayoni). 
Keyingi yuqori haroratli 
bosqichlarda tolani erishdan saqlash uchun o 'tqazilad i. B u bosqishda 
oq rangli PAN tolalari qora rang b o ii b qoladi.
3. 
T erm ik ishlov 
berish 
- 
karb onizatsiya, 
nokarbonat 
elem entlardan xoli qilish uchun am alga oshiriladi. qora tolalar inert 
atm osferada sekin 1000-1500 °C haroratgachan qizdiriladi. Sekin 
qizdirish natijasida tolada yuqori tartiblik saqlanib qoladi va 
m olekulyar tartib buzilm aydi.
39

---

M ultistage 
High-temperoture
Gas s e a l 
fu rn a ce 
furnace
Oxidation 
Carbonization 
Grophitizotion
up to 2 5 0 “C 
2 5 0 ...1500*C 
1500... 2500-C
15-rasm . 
Poliakrilonitril (PA N ) tolasidan uglerod tolasini ishlab 
chiqarishning soddalashtirilgan texnologik tizim i
.7
4. Q o ‘sh im ch a term ik ishlov berish bosqichi - grafitizatsiya,
bu jaray on uglerod tolasini xossalarini yaxshilashga im koniyat beradi. 
Bu jaray o n qisqa vaqt davom ida tolani 3000 °C haroratgachan 
qizdirish natijasida am alga oshiriladi (A rgon atm osferasi ostida). 
B unda tolaning strukturasi va bazis tekisliklar boyicha orientatsiyasi 
tekislanadi, natijada tolaning elastiklik m oduli oshadi. O datda uglerod 
tolasini chiqish koeffisienti 50 % tashkil qiladi. O lingan uglerod 
tolasining m exanik hossalari asosan ohirgi bosqichdagi term ik ishlov 
harorati bilan b o g ‘liq b o ‘ladi: harorat qanchalik yuqori b o ‘lsa -Y u n g
m oduli ham shunchalik yuqori bo'ladi.