K o m p o z it s io n m a t e r ia L l a r t u z IL ish I 3- §. K om p ozitsion m ateriallar holati, tuzilishi va xom ashyosi

U glerod tolasin i ishlab chiqarish uchun sellulozadan ham
foydalanish m um kin. 
B unda asosan yogoch sellyulozadan olingan 
viskoza tolalari q o ‘llaniladi (16-rasm ). V iskoza term oreaktiv polim er 
hisoblanadi va uning asosida uglerod tola ishlab chiqarish yuqorida 
keltirilgan bosqichlardan iborat b o ia d i: tola hosil qilish (havo yoki 
kislorod, <400 °C), karbonizatsiya (<1500 °C) v a grafitizatsiya (>2500 
°C). B irinchi bosqichda turli kim yoviy jara y o n lar sod ir b o ‘lib, k o ‘p 
m iqdorda parchalanish, ham da H
2
0 , C O , C 0 2, sm olalar hosil b o ‘lishi 
kuzatiladi. PA N -prekursorlardan ishlab chiqarish bilan asosiy farq -
grafitizatsiya jarayon i 2800 °C haroratda tolani chozish bilan 
birgalikda olib boriladi. V iskoza prekursoridan uglerod tolasi chiqishi
7 K rish a n K . C h aw la . 
C o m p o site 
M ate rials. S c ie n c e an d E n g in ee rin g . T h ird E d itio n . S p rin g e r
S c ie n c e, N e w Y o rk -L o n d o n , 2 0 1 2 ,- 27 p.

---

o g ‘irlik boyicha 15-30 % ni tashkil etadi.
16-rasm . 
V iskoza tolasi asosida 
uglerod tolasini ishlab chiqarish 
sxem asi.
K eltirilgan usullardan tashqari 
hozirgi vaqtda sm ola (pek)lar aso­
sida ham uglerod to lasining arzon 
ishlab chiqarish usullari rivojlanib 
kelm oqda. 
B unda 
horn 
ashyo 
(prekursor)lar sifatida keng tarqal- 
gan polivinilxlorid (PV X ), neft 
asfal’ti v a to sh -k o ‘m ir sm olalar 
qo 'llaniladi.
U glerod 
tolasining 
zichligi 
qollanilgan prekursor va term ik 
ishlov haroratiga b o g ‘liq b o
4
lib, 
1
,
6
-
2 ,0
g/sm
3
diapazonida kuza- 
tiladi. bunda uglerod tolasining zichligi dastlabki prekursom ing 
zichligidan yuqoriligi bilan ajralib turadi (prekursorlar zichligi - 1,14-1,19 
g/sm3). Uglerod tolalarning asosiy hossalari 
6
-jadvalda keltirilgan. Barcha 
turdagi uglerod tolalari yahshi elektr o ‘tkazuvchanlikga ega.
6
-jadval
Turli uglerod to alarning hossa an
Prekursor
Zichlik,
g/sm
3
Yung moduli, 
GPa
Elektr solishtirma 
qarshiligi,
10'4
U sm
Viskoza
1,66
390
10
Poliakrilonitril
1,74
230
18
(PAN)
Рек (Kurexa) 
L T a
1,6
41
100
HTb
1,6
41
50
Mezofaza peki 
LT
2,1
340
9
HT
2,2
690
1,8
Grafit monokristali
2,25
1000
0,40
a - LT- past haroratli ishlov berilgan 
b - H T- past haroratli ishlov berilgan
41
1
1SKOZA PREKLRSOR1
TOLA HOSIL QILISH
I
K.ARBO M Z4TSIYA
\
=
GRAFITIZA TSIYA
TO L A S I CHO Z1SH
UGLEROD TOLASI