K o m p o z it s io n m a t e r ia L l a r t u z IL ish I 3- §. K om p ozitsion m ateriallar holati, tuzilishi va xom ashyosi

12-rasm . 
B or tolasini volfram (W ) 
podlojkasi ustida ch o 'k tirish usuli bilan 
ishlab chiqarish jaray oni (van M aaren, 
1975). 
R asm da keltirilgan har bir 
vertikal 
reaktor 
uzluksiz 
bor 
m onotolasini ishlab chiqaradi.
U shbu usulda olingan bor-volfram
tolalari volfram sim ining qim m atligi 
sababli yuqori narxga ega.
D em ak, 
bu 
holat 
arzonroq 
m ateriallarni qidirishni talab qiladi. 
X ususan, arzonroq uglerod tolasini asos 
sifatida ishlatish texnologiyasi ishlab 
chiqilgan. O lingan bor-uglerod tolalari 
bor-volfram
tolalarga 
qaraganda 
egiluvehanlikning past m oduliga ega. 
Ishlab chiqarilayotgan bor tolalarining 
katta 
hajm i 
epoksid 
b o g io v c h i 
(prepreglar) bilan singdirilgan doim iy 
lenta va m atlar olishda qo*-llaniladi.
C V D -jarayon asosida 1300 °C dan yuqori haroratda olingan bor |3- 
rom boedrik m odifikatsiyda kristallanadi, harorat pastroq b o ‘lgan 
holatda kristal holatdagi bor a-ro m b o e d rik strukturaga ega b o ia d i. 
E lektronografik tadqiqotlar natijasida 1977 yilda K rukonis tom onidan 
yuqorida keltirilgan uzulda olingan bor tolalari asosan diam etri 
2
nm 
zarrachali nanokristal bor fazasidan tashkil topganligi aniqlangan.
w
Yadro
Reaksiya zonasi
w.8< • wB.
13-rasm . 
100 mkm diam etrdagi bor tolasining k o ‘ndalang kesim i 
(a) va SiC him oyalovchi qoplam ali bor tolasining k o ‘ndalang kesim i.

---

B or tolasi ishlab chiqarish jara y o n id a boring volfram sim iga 
diffuziyasi natijasida turli volfram boridlari fazalari hosil boMishi 
kuzatiladi (13-rasm ). B or tolasi yadrosi asosan W
2
B
5
va W B
4
tashkil 
topadi, uzoq m uddatli qizdirish natijasida yadro to ‘liq W B
4
holatga 
o ‘tadi. B or diffuziyasi natijasida volfram sim ini original diam etri 12,5 
m km dan yadro diam etri 17,5 m km gachan kattalashadi. Tashqi SiC 
him oyalovchi qoplam a bor va m atritsa orasidagi (m asalan, Al) yuqori 
haroratlarda qoshim cha reaksiyalardan him oyalaydi.
B orning zichligi 2,34 g/ sm
3
(alyum iniydan taxm inan 15% kam ). 
D iam etri 100 m km b o ‘lgan volfram yadroli bor tolalarining zichligi 
2,6 g/sm
3
ga teng. U ning erish harorati 2040 °C va term ik kengayish 
koeffitsienti 315 °C gacha 8,3- 10
' 6
0
C
' 1
tashkil etadi.
B or tolali kom pozitlar A Q S hda bir qator harbiy sam olyotlarda, 
xususan F-14 va F-15, ham da A Q Sh fazoviy kem alari (chelnok) 
dizaynida q o ‘llaniladi. Bundan tashqari, ular g o lf klushkalar, tennis 
raketkalari, velosiped ram kalari uchun qattiqlikni ta'm in lash va 
polim er-m atritsali kom pozitsiyalarning qism larini tuzatish uchun 
ishlatiladi. B or tolasining boshqa yuqori unum dorlikdagi tolalarga 
nisbatan katta afzalligi - ularning siqilishga bardoshligidir.
K atta diam etrdagi bor tolalirining m exanik korsatkichlari 5- 
jad v ald a keltirilgan.
T akom illashtirilgan katta diam etrli