Холдор Чиниқулов, Анвар Жўлиев

41-расм. Деформация турларининг чегараси. 

---

139 
формация кристалли жинслардаги минераллар кристалл панжара-
лари қатламларининг бир бирига нисбатан қайтмас силжиши билан 
боғлиқ. Ташқи кучлар таъсири тўхтагандан кейин улар янги муво-
занат шароитида ҳосил бўлган вазиятини сақлаб қолади.
Қолдиқ деформация тоғ жинслари яхлитлигининг бузилиши 
(дарзликлар ҳосил бўлиши, парчаланиш) орқали содир бўлса 
мўрт 
деформация 
ривожланади. 
Деформация 
турларини 
кўргазмали тасаввур этиш учун резина 
тасма, пластилин парчаси ва бир варақ 
қоғоз 
оламиз 
(42-расм). 
Ушбу 
жисмларга бир хил чўзувчи кучи 
таъсир этаѐтган бўлсин. Бунда резина 
тасма ва пластилин парчаси чўзилади, 
аммо қоғоз варағи йиртилиб кетади 
(43-расм). Демак қоғоз варағи учун 
мўрт деформация хосдир. Чўзувчи куч 
таъсири тўхтагандан сўнг пластилин 
парчаси кейинги чўзилган ҳолдаги 
шаклини сақлаб қолади. Бу эса 
пластик деформация учун яққол 
мисолдир.Чўзувчи куч таъсири тўхтагандан сўнг резина тасмаси 
узининг дастлабки шаклига қайтади. 
Тоғ жинсларига 
фақат 
чўзувчи 
тектоник кучлар эмас, 
балки 
сиқувчи 
ва 
буровчи характердаги 
тектоник кучлар ҳам 
таъсир 
кўрсатади. 
Буларнинг натижасида 
мураккаб тузилишдаги 
турли тектоник струк-
туралар вужудга келади. Уларни ўрганиш ҳам назарий, ҳам амалий 
аҳамиятга эга. 
 
 
 
 
42-расм. 
Деформация 
турларини аниқлаш учун 
мисол қилиб олинган жисм-
лар: а-резина тасма, б-
пластилин парчаси, в-қоғоз 
варағи.