Холдор Чиниқулов, Анвар Жўлиев

128-расм. Чиқарув конуси. 

---

269 
Баъзан унда қум қатламчалари, линзалари ва йирик донали 
материаллар учрайди. Лѐссимон жинслар узоқ вақт намланса, 
ғоваклиги камаяди. Пролювиал лѐссимон жинслар тоғ этагида ва 
кенг водийларда тўпланади. Қалинлиги бир неча 10 м дан 100 м 
гача боради, улар туб жинс ва шағал устида ѐтади. 
Делювиал лѐссимон жинслар
тоғ ѐнбағирларида, гумбазсимон 
тепаликларда, жар ва дарѐ супаларининг ѐнбағирларида кенг 
тарқалган. У сарғишсимон, малласимон бўз тупроқдир. Горизонтал 
бўйича бир хил, вертикал бўйича эса, турлича ўзгариш (товланиш) 
хусусиятига эга. Унинг бундай ўзгариш хусусиятига эга бўлиши 
ўзи пайдо бўлган она жинснинг таркибига боғлик. Ғ.О.Мавлонов 
делювиал лѐссимон жинсларни иккига ажратади; биринчиси асосан 
майда донали тупроқлардан иборат: унда чақиқ., йирик донали 
маҳсулотлар (йирик қум, чағиртош, шағал ва қум линзалари) 
аралашган бўлади. Бундай жинслар тоғли ва баланд тоғли 
ўлкаларнинг ѐнбағирларида кенг тарқалган. 
Делювиал лѐссимон жинслар ѐнбағирдаги ѐғин сувлари суриб, 
сидириб келтиришидан тўпланади. Уларнинг қалинлиги бир неча 
сантиметрдан бир неча ўн метргача боради. Иккинчи хил делювиал 
лѐссимон жинслар асосан чангсимон ва гил зарралардан иборат 
бўлиб, уларда чақиқ жинслар учрамайди. Улар асосан 
ялангликларда тарқалган лѐсс ва лѐссимон жинслардан иборат 
бўлиб, кўҳна супаларнинг емирилиб, қайта ѐтқизилишидан вужудга 
келган. 
Эллювиал лѐссимон жинслар
сарғиш - бўз ѐки малла - бўз 
рангда бўлади. Улар асосан ғовак, майда донали, кўпинча саралан-
маган, ўзи пайдо бўлган туб жинс устида ѐтади, остида ва орасида 
синиқ жинслар бўлади. Эллювиал лѐссимон жинслар тоғлардаги 
кичик майдончалар, масалан, сувайрғичларда, қирлар устида ва сув 
ювмайдиган жойларда учрайди. Уларнинг қалинлиги бир неча сан-
тиметрдан 2 - 3 м га боради.