Холдор Чиниқулов, Анвар Жўлиев

112-расм. Бархан қумлари. 

---

248 
қора рангли юпқа пленка ҳосил қилади. Улар «саҳро тобланиши» 
дейилади. 
Шамол ишининг характери бўйича саҳролар дефлацион ва ак-
кумулятив турларга ажратилади. 
Дефляцион саҳролар
(Африкада гаммада, Ўрта Осиѐда қир 
деб юритилади). Улар ғоройиб шаклларга эга бўлган қоялардан ѐки 
қояли тошларнинг тўпламларидан иборат бўлади (113-расм).
Бундай саҳроларга 
Калахари
саҳросини (
Kalahari Desert
) 
мисол қилиб кўрсатса бўлади. 
У Жанубий Африкадаги учта: 
Ботсвана, 
Намибия, 
ЖАР 
давлатлари ҳудудларида жой-
лашган. 
Калахари – йирик саҳро-
лардан бири бўлиб, унинг 600 
минг 
км
2
, 
катта 
қисми 
Ботсвана ҳудудида жойлаш-
ган. 
Калахари саҳросидаги қумлар асосан қизил, қизғиш-қўнғир, 
пушти рангларга эга. Калахари чеккаларида ўсимликлар ўсади ва 
ҳайвонлар яшайди. Саҳро шу номли ботиқликда жойлашган.
Аккумулятив саҳролар
таркиб топган материаллари бўйича 
барханли (қумли), тақирли (гилли), адирли (лѐссли) ва солончакли 
(шўрланган) турларга бўлинади. 
Барханли саҳролар
энг кенг майдонларни эгаллаб ѐтади. 
Дунѐда энг йирик саҳро Африканинг шимолий қисмидаги Саҳрои 
Қабир ҳисобланади. Унинг майдони 9 миллион км
2
дан ортиқ. У 
бутун Шимолий Африкани: Миср, Тунис, Мароккаш, Мавритания, 
Нигер, Судан, Чад, Ливия, Алжир ва бошқа давлатлар майдонини 
эгаллаган бўлиб, Африка континентининг 30% майдонини ташкил 
этади. Бу ерда шимолий-шарқдан кучли шамоллар эсади. Саҳрои 
Қабирнинг тўртдан бирини вулкан тоғлари, тўртдан бирини қумлар, 
қолганини гравийли текисликлар, ўсимликли воҳалар ташкил этади 
(114-расм).
Ўрта Осиѐда Қорақум ва Қизилқум саҳролари асосан барханли 
қумлар билан қопланган. 
Барханли 
саҳролар 
одатда 
дефлация 
ва 
корразия 
минтақаларига яқин жойларда ҳосил бўлади.