Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

 Шеваларда 
Мўғул тилида 
Адабий тилда 
əкə 
ах (а)
Ака 
əрпə 
Арвай 
Арпа 
ɔлə//əла 
Алаг 
Ола 
əлъс // ɔлъс 
Алс 
Олис 
Бургут 
бургəд 
Бургут 
бɔтър//батър 
Баатар 
Ботир 
бө саға 
Босго 
Бўсаға 
бўйɔғ 
Будаг 
Бўёқ 
буғə // буқə 
Бух 
Буқа 
буй//бө й 
Бия 
Бўй 
болəк // болəй 
Булаг 
Бўлак 
Булоқ 
Булаг 
Булоқ 
Мўғул ва туркий тиллар билан шуғулланувчи кўпгина олимлар бу 
тиллар генетик жиҳатдан бир деб ҳисоблайдилар ҳамда уларни олтой 
тилларининг алоҳида бир шахобчаси (туркий-мўғул гуруҳи) сифатида 

---

83 
қарайдилар. Бу тилларнинг ҳар иккаласи учун ҳам муштарак бўлган лексик 
қатламнинг мавжудлиги ҳам ана шу тарихий-лисоний жараёнлар билан 
бевосита боғлиқдир.
Ўзбек тили ва унинг шеваларида мавжуд бўлган мўғул тилига мансуб 
сўзлар қадимдан бери ишлатилиб келинди. Шунинг учун ҳам улар туркча-
мўғулча параллел сўзлар деб қаралади.
Хитой тилидан
ўзлашган сўзлар ўзбек адабий тили ва шеваларига 
уйғур тили орқали ўтган. Ўзбек ва уйғур халқлари тилларининг ташкил 
топиш жараёни кўп жиҳатдан бир-бирига ўхшайди. Ана шу нуқтаи назардан 
қараганимизда, бошқа туркий тилларга нисбатан, тил хусусиятларига кўра 
ўзбек ва уйғур тиллари жуда яқин туради. Чунки бу икки тил элат тиллари 
бўлиб шаклланишида бир манба - қарлуқ қабилалар уюшмаси тили - 
лаҳжаси асос бўлган. Ўзбек ва уйғур халқи орасидаги маданий алоқалар 
бизга қадим замонлардан маълум. Бу масала махсус адабиётларда бир неча 
марта қайд этилган. Қадимги турк адабиёти ёдгорлиги «Қутадғу билиг»нинг 
(ХI аср) фанда машҳур бўлган уч қўлёзмасидан бири Наманганда топилган. 
Наманганлик Машраб (XVIII аср) асарлари ўзбеклар орасида тарқалгани 
каби уйғурлар орасида ҳам кенг кўламда тарқалган эди.
Ўзбеклар ва уйғурлар орасидаги бой маданий алоқа тўғрисида кўплаб 
мисоллар келтириш мумкин. Уйғур тили орқали хитой тилидан ўзлашган 
сўзлар ўзбек адабий тили ва шеваларида қўлланади. Масалан: