Иктисодиёт ишлаб чикаришни ташкил этиш

 
 
5.3. Капитал қўйилмаларни иқтисодий асослаш усуллари. 
Лойиҳалаштириш 
жараѐнида 
янги 
курилишга, 
ишлаб 
чиқаришни 
кенгайтиришга, техник қайта жиҳозлашга сарфланадиган сармояларнинг иқтисодий 
самарадорлиги ҳисобланади.
Сармоялар иқтисодиѐт учун зарур бўлган ҳамда бозор талабига мос маҳсулот
ишлаб чиқаришни ривожлантиришда моддий база бўлган муҳим ва чегараланган 
ресурс ҳисобланади. Шунинг учун ҳам сармояларнинг иқтисодий самарадорлигини 
баҳолашда ва мақсадга мувофиқлигини таъминлашда умумий иқтисодиѐт нуктаи-
назаридан ѐндашув зарур. Сармояларнинг кабул килинган варианти нафақат корхона, 
тармоқ микѐсида, балки иқтисодиѐт микѐсида ҳам самарали бўлиши лозим. 
Самарадорликни ҳисоблашнинг асосий тамойиллари 1993 йилда Ўзбекистон
Республикаси Фан ва Техника Давлат Кўмитаси томонидан тасдикланган 

---

39 
сармояларнинг иқтисодий самарадорлигини аниқлаш бўйича намунавий услубий 
кўлланмада келтирилган. 
Сармояларнинг самарадорлиги уларни жорий қилишдан олинган самарани 
сармоя микдорига киѐслаш билан аниқланади. 
Амалиѐтда самаранинг сармояга нисбати сифатида умумий (абсолют, мутлак) 
иқтисодий самарадорлик ҳисобланади. Жорий харажатлардан кутиладиган тежамнинг 
вариантлар бўйича сармоялар айирмасига нисбати нисбий иқтисодий самарадорликни 
аниқлайди. Самарадорликни аниқлаш учун олинадиган сармоялар ҳажми асосий ишлаб 
чиқариш ва ноишлаб чиқариш воситаларини яратиш, кенгайтириш, қайта жиҳозлаш 
бўйича молиялаштириладиган барча харажатлар йиғиндисидан иборат. 
Асосий 
воситаларга 
кўйилган 
сармояларга 
айланма 
маблағларни 
шакллантиришга, (тўлдиришга) кетадиган харажатларни ҳам кўшиб ҳисоблаш керак. 
Шундай килиб, сармояларнинг тўла ҳажми объект бўйича зарур бўлган бевосита 
харажатлардан, ишлаб чиқаришни ривожлантириш эҳтиѐжларига сарф бўладиган 
кўшимча сармоялардан иборат. Бевосита сармоялар – курилишнинг, ишлаб чиқаришни 
кенгайтиришнинг, техник қайта жиҳозлашнинг айланма маблағлар харажатларини 
ҳисобга олган ҳолдаги тахминий қиймати билан аниқланади. 
Кўшимча самаралар - асосий воситалар ва айланма маблағларга нисбатан бирлик 
сармоялар нормативи билан аниқланади. Шунга асосан сармояларнинг умумий 
самарадорлик кўрсаткичлари қуйидагича аниқланади.