I-боб. Статистик кузатиш маълумотларига ишлов бериш услубий кўрсатмалар ва намунавий мисолларни ечиш

I-боб. СТАТИСТИК КУЗАТИШ МАЪЛУМОТЛАРИГА
ИШЛОВ БЕРИШ


Услубий кўрсатмалар ва намунавий мисолларни ечиш

Статистик кузатиш маълумотларини умумлаштириш ва тартибга солишнинг дастлабки ва энг содда усули тақсимот қаторларидир.

Тақсимот қаторлари деганда белги варианталарини (ўсиши ёки камайиш тартиби бўйича) такрорланиш сонини ифодаловчи гурухлаш тушунилади. Тақсимот қаторлар атрибутив ва вариацион қаторларга бўлинади. Вариацион қаторлар эса дискрет ва интервалли қаторлардан ташкил топади.
Тақсимот қаторларини тузишда икки хил масалани ечиш зарурияти пайдо бўлади: гуруҳлар сонини аниқлаш; гуруҳ интервалини ҳисоблаш.
Тақсимот қаторларини тузишда гуруҳлар сонини аниқлаш учун статистикага доир адабиётларда турли мезонлар масалан, Стержесс формуласини қўллаш тавсия этилади:

бу ерда, бош тўплам бирликларининг сони.
Агарда тенг интервалли гуруҳлаш амалга оширилса гуруҳ интервали қуйидаги формула билан аниқланади:

бу ерда: ва - белгининг энг катта ва энг кичик варианталари.
Тақсимот қаторларини тузиш тартибини қуйидаги мисолларда кўриб чиқамиз.


1-мисол. Цех ишчиларининг тариф разрядлари тўғрисида қуйидаги маълумотлар берилган:

2	5	4	2	1	6	3	3	4	3	2	2	5	6	4	3	5	4	1	3
3	4	1	6	5	1	3	4	3	5	4	3	3	4	6	4	4	3	4	3
2	3	3	4	4	2	6	3	5	4	3	5	4	3	4	5	3	4	5	3

Юқоридаги маълумотлар асосида ишчиларнинг тариф разряди бўйича тақсимот қаторини тузинг.

Ечиш. Тариф разряди моҳияти жиҳатидан тартибланган белги туркумига тегишли бўлгани учун гуруҳлар сони тариф разрядининг варианталари сони билан аниқланади. Натижада тариф разрядининг ҳар бир вариантасига эга бўлган ишчилар сони аниқланиб, қуйидаги дискрет қатори тузилади:
Ишчиларнинг тариф разряди бўйича тақсимланиши

Тариф разряди	Ишчилар сони, киши
1 2 3 4 5 6	4 6 19 17 9 5
Жами	60

Вариацион қаторларни тахлил қилишда уларни график оркали тасвирлаш муҳим ўрин тутади. Дискрет қаторлар тақсимот полигони ёрдамида ифодаланади. Бунинг учун абсциссалар ўқида варианталар, ординаталар ўқида варианталарни такрорланиш сони (частоталар) жойлаштирилиб, координаталарига мос равишда нуқталар аникланади ва бу нукталар тўгри чизиқ кесмаси ёрдамида туташтирилгиб тақсимот полигони хосил килинади.