|
4
Texnik-
iqtisodiy qism
5
I. Texnik iqtisodiy qism
1.1. Tabiiy gazlarni qayta ishlashga tayyorlash.
Tabiiy yoqilg’i gazlar metan qatori uglevodorotlari aralashmasini o’zida
namoyon etadi. Ayrim konlardan chiquvchi gazlarida nordon komponentlar
(vodorod sulfid, uglerod ikki oksidi, azot, kislorod, kamchil gazlar – geliy va
argon) bo’ladi, shuningdek, barcha tabiiy gazlarni doimiy hamrohi suv bug’laridir.
Tabiiy gaz tarkibiga kiruvchi uglevodorodlarni shartli ravishda uch guruhga
bo’lish mumkin:
•
I guruhga metan va etan kiradi, ular quruq gazlar hisoblanib, gazlarda
ularning miqdori normal sharoitda 60 dan 95 % gachabo’ladi.
•
II guruhga propan, izobutanva n–butan kiradi. Bu uglevodorodlar normal
sharoitda gaz ko’rinishida, oshirilgan bosimlarda ular suyuq holatga o’tadi.
•
III guruh izopentan, n–pentan, geksan va biroz yuqori molekulali
uglevodorodlar kiradi. Ular normal sharoitda suyuq holatda bo’lib, benzin
tarkibiga kiradi.
Tabiiy gazning asosiy tarkibiy qismini (92-99 %) metan CH
4
tashkil
etadi va qolgan qismini uglerod (II) oksidi, yonuvchi vodorod, azot, is gazi, suv
buglari, oltingugurtli vodorod, ammiak va boshqalarni tashkil qiladi.
Sun`iy gazlar qattiq va suyuq yonilqilarni qayta ishlash jarayonida
olinadi, jumladan, sanoatgazi (domna, koks, yorituvchi, kanalizatsiya gazlari),
generator gazi (qattiq yonilqilarni gazga aylantirishda) va boshqalar. Ularning
tarkibi va xossalari, shu jumladan, yonish issiqligi keng ko`lamda o`zgaradi.
Odatda, ular turli hiddagi yonuvchi va inert gazlarning aralashmasidan iborat.
Ularning tarkibiga yonuvchigazlar: metan, propan, butan C
n
H
m
formulali boshqa
uglevodorodlar, vodorod, is gazi va shuningdek, inert gazlar va ifloslantiruvchi
moddalar (karbonatangidrid, azot, namlik, smola holidagi moddalar, mexanik
zarralar, oltingugurtli birikmalar va boshqalar) kiradi.
Gazsimon yonilqilar siqilgan va suyultirilgan ko`rinishda ishlatiladi. Kritik
harorati havo haroratidan yuqori bo`lgan uglevodorodlar past bosimda
gazholatidan suyuq holatga o`tadi. Bunday gazlar – suyultirilgan gazlar
deyiladi.20°Charoratda propanni suyuq holatga o`tkazish uchun 0,85MPa, butan
uchun 0,2 MPabosim talab qiladi.
Siqilgan gazlar kritik harorati havo haroratidan past bo`lgan uglevodorodlar
hisoblanadi. Siqilgan gazning asosiy tarkibiy qismi bo`lgan metanni suyuq
holatga o`tkazish uchun - 82°C harorat talab etiladi. Atmosfera bosimida esa
metan - 161°C haroratda ham suyuq holatga o`tadi. - 82°Cqaroratdan yuqori
bo`lganda har qanday yuqori bosimda ham metan suyuq holatga o`tmaydi.
Gazlarni qayta ishlashning mohiyati shundaki, ularni tarkibidan nordon
komponentlar va namlikni yo’qotish, so’ngra bu gazlardan I va II guruh
uglevodorodlarini ajratishdan iboratdir.
6
Ma`lumkiuglevodorodgazlarikelibchiqishigako’raularniuchguruhgabo’lishmu
mkin:
1.
Tabiiy gazlar, mustaqil hosil bo’lgan bo’lib tarkibida juda oz miqdorda
suyuq uglevodorod saqlagan gazlar;
2.
Yo’ldosh gazlar, neft bilan birgalikda chiquvchi gazlar;
3.
Zavod gazlari, neftni qayta ishlashdagi destruktiv jarayonlarda hosil
bo’ladigan gazlar.
Tabiiy gazlardan sanoat korhonalari va aholi turar joylarida yoqilg’I sifatida
keng foydalaniladi, bundan tashqari kimyoviy mahsulot ishlab chiqarishda
xomashyo bo’lib hizmat qiladi. Bu mahsulotlar asosan vodorod, acetilen,
formaldegid, hloroform va boshqalar.
Yo’ldosh gazlar communal ehtiyojlar va avtotransportlarda yoqilg’I uchun
qo’llaniladi, shuningdek, piroliz jarayonlari uchun homashyo sifatida ham
foydalaniladi.
Neft homashyolarini qayta ishlashda har bir destruktiv jarayonlardan zavod
gazlari hosil bo’ladi. Zavod gazlari uglevodorod tarkibiga ko’ra bir–biri dan
farqlanadi. Termik kreking gazlari tarkibida metan va boshqa miqdorda
to’yinmagan uglevodorodlarga boy bo’ladi. Katalitik kreking gazlarida butanlar va
butilenlar miqdori ko’pligi bilan harakterlanadi.
Tabiiy gazlarni qazib chiqarish va qayta ishlash doimo gazgidratlari hosil
bo’ladi. Gidrat hosil qiluvchi komponentlar asosan tabiiy gaz tarkibida engil
uglevodorodlar – metan, etan, propan, izobutan, shuningdek, azot, uglerod ikki
oksidi va vodorod sulfide hisoblanadi. Tabiiy gaz gidratlari quyidagi formulaga
egadir:
Gidratlar ko’rishini – oq Kristal moddalar bo’lib, hosil bo’lish sharoitiga ko’ra muz
yoki zichlashtirilgan qorga o’hshaydi. Uglevodorodli gaz gidratlarida suvli kristall
panjara katta qismi suyuq propan va izobutan to’la bo’ladi, kichik qismida esa
metan, etan, azot, vodorodsulfid va uglerod ikki oksidi bo’ladi.
Gaz gidratlari hosil bo’lishi quvurlar va jihozlarda tiqinlar hosil qilishi
tufayli ko’ndalang kesim yuzasi kichrayishiga olib keladi.
Neft va gaz sanoati korxonalarida gazlarni quritish va ingibirlashni turli
sxema va usullaridan foydalaniladi. Gaz gidratlari hosil bo’lishiga qarshi kurashda
ingibirlash usuli (gaz oqimiga ingibitor kiritish) keng qo’llaniladi. Bu usulning
mohiyati shundaki, bunda nam gaz oqimiga kiritilgan ingibitor suvda erkin eriydi
va natijada suv bug’lari bosimi hamda gidratlar hosil bo’lish temperaturasi
pasaytiriladi. Ingibirlash hisobiga gidratlar hosil bo’lish temperaturasi
pasaytirilishini Gamershmidt tenglamasi yordamida aniqlash mumkin:
Δt = 0,556 K/M ∙ w/100 - w
7
Bu erda:
Δt- ma`lum bosimdagi gidratlar hosil bo’lishni pasayish
temperaturasi, 0S; w- ingibitor massa ulushi,%; K-o’zgarmas (methanol uchun
K=2335; glikollar uchun K=4000); M- ingibitor molekulyar massasi.
Gidratlar hosil bo’lishiga qarshi ingibitorlar sifatida methanol va gazlarni
quritishda glikollar keng qo’llaniladi. Metanol (CN
3
ON) – metal spirit bo’lib, gaz
oqimiga kiritilganda suv bug’larini yutadi va ularni past muzlash haroratidagi suvli
spirt eritmasiga o’tkazadi. Glikollar ham suv bug’Iga to’yingandan keyin
separatorlarda ajratiladi va so’ngra qayta tiklanadi.
Ingibitorlar sifatida kalsiyhlor (CaCl
2
) eritmasi va litiyhlor ham ko’p
qo’llaniladi. Gidratlar hosil bo’lishini oldini olishni yanada samarali usuli bu
gazlarni quritishdir, bunda namlik miqdori keskin kamayadi.
Sanoatda gaz va siqilgan uglevodorlarning quritishni keng tarqalgan usullari
mavjud:
- suyuq yutuvchilar – glikollar (mono, di, tri etilglikollar)
- qattiq yutuvchilar – (aktivlangan alyuminiy oksidi, silica gel, boksitlar) sintetik
seolitlar va boshqalar.
Gaz sanoatida suyuq yutuvchilar yordamida gazlarni kuritish keng
qo’llaniladi.Gazlarni quritish qurilmada glikollarni qo’llash ikki ko’rinishda
bo’ladi: gaz oqimiga glikolni purkash va absorbsion.
Uzluksiz ishlaydigan oksidlash kolonnasini material va issiqlik
balansinituzib chiqamiz va uning ichki diametri, balandligi va shu bilan
birga havo sarfini hisoblaymiz.
Boshlangihg ma’lumotlar: xom ashyo- 36
0
S haroratdagi va 985 kg/m
3
bosimdagi Buxoro Neftni qayta ishlash zavodidgi gudron; xom ashyoning ishlab
chiqarish quvvati Gk=4176 kg/s, berilayotgan bitum GHD 60/90s Yumshash
harorati 48ºSJarayon sharti: harorat t=250ºS, bosim R=0,3 MRa, havoning
solishtirma sarfi g
havo
-100nm
3
/t, gudronning berish tezligi
ω=0,3 s
-1
.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
